Begrijpend lezen voor de toekomst: leuk, nuttig en praktisch

Vragen, meer vragen, en nog veel meer vragen. Elke vraag levert weer een nieuwe vraag op. Leerlingen zijn soms zo heerlijk in het stellen van vragen: “Waarom dan?” Of “Hoe dan?” Vooral als er tijd is in een rustige, vrije setting, komen deze vragen bovendrijven. Vaak snappen leerlingen dan iets niet en zijn ze nieuwsgierig.

Wanneer leerlingen teksten lezen, zie ik iets anders. Dan stellen ze betrekkelijk eenvoudige en eenzijdige vragen. De nieuwsgierigheid is soms zelfs weg, ze zien het nut er niet van in. Leerlingen hebben een handreiking nodig om weer op gang te komen om vragen te stellen en om onderwijs weer leuk te vinden.

In deze blog ontdek je een andere visie op het onderwijs, een die meer uitgaat van het kind en de samenleving. Plus een belemmerend probleem en de oplossing.

Mijn vragen naar het nut van onderwijs

Zo stel ik mijzelf vragen over het waarom van onderwijs. Waarom dit lesdoel? Waarom deze tekst? Waarom deze verwerking? Wat kun je ermee in de toekomst? Wat is het nut? Is het praktisch? Is het leuk? Hoe kan het anders?

Op de vraag “Hoe kan het anders?” ben ik verder gaan borduren.

De vraag die ik mijzelf heb gesteld: Wat leeft er in de wereld, ons land, onze provincie, onze woonplaats, ons huis en school? Bijvoorbeeld de klimaatsverandering of de arbeidsmarkt. En wie geeft daar sturing aan?

Zo kwam ik logischerwijs uit bij de politiek. En ik redeneerde door. Hoe zou het eruit zien als de indeling van de ministeries de thema’s/projecten worden binnen de school?

Want leerlingen doen op school basiskennis en -vaardigheden op over wat er in de samenleving en bij henzelf leeft.

Is alleen kennis en vaardigheden opdoen genoeg?

Een kind volpompen met kennis en vaardigheden is wat in veel lesboeken gebeurd. Leerlingen zijn de toekomst en daar hebben ze kennis en vaardigheden voor nodig. Maar de toekomst verandert razendsnel. Kijk alleen al naar technologie die voor een enorme verschuiving zorgt in banen en wonen. Het is nodig om leerlingen te leren innoveren en beïnvloeden. Want anders staan ze straks aan de rand van de samenleving. Niet goed voor het persoonlijk welbevinden van een kind, maar ook jammer van de gemiste talenten voor de samenleving. Niet voor niets is nu de slogan een leven lang leren in opkomst.

Wat leerlingen leren en oefenen moet natuurlijk wel effectief zijn. Het moet een reden hebben. Het mooiste is als ze mensen of omstandigheden kunnen beïnvloeden en nieuwe mogelijkheden kunnen creëren. Het innoveren. Dus om effectief iets te doen heb je een doelgroep nodig. En daarvoor zet je kennis en vaardigheden in.

Zo heb ik dan 4 punten om leerlingen te helpen in hun ontwikkeling voor de toekomst. Een toekomst om te innoveren en beïnvloeden:

• Kennis
• Vaardigheden
• Doelgroep
• Doel

Ik diep die vier punten hieronder uit.

Kennis om invloed uit te oefenen

Kennis zie je op verschillende manieren bij leerlingen groeien. Leerlingen doen ervaringen op en leren daarvan. Deze kennis ontwikkelt zich doordat ze vooraf of achteraf nadenken over de ervaring. Maar ook als ze ondertussen bijsturen als iets niet lukt. Het is dan doorleefde kennis. De meeste kennis in het onderwijs wordt opgedaan door logisch na te denken of door te leren van anderen. Leerlingen horen, lezen of zien dus hoe de ander het voordoet of uitlegt. Hiervoor zijn allerlei bronnen beschikbaar zoals: leerkracht, le(e)sboek, film, interview, krant, internet.

Leerlingen hebben helaas snel hun mening klaar. Het is soms niet duidelijk waar hun mening op gebaseerd is. Dit is een ernstige belemmering om kennis uit bronnen goed toe te passen of te verwerken. Ik kom er zo nog op terug.

Vaardigheden om invloed uit te oefenen

Leerlingen worden vaardiger door heel bewust te leren handelen vanuit achtergrondkennis, aanwijzingen of door te leren van fouten maken. Oefening baart kunst is het spreekwoord.

Doel en doelgroep om invloed uit te oefenen

Stel dat leerlingen goed omgaan met wat ze lezen of horen en er plezier in hebben… Pas dan gaan leerlingen verwerken wat ze lezen. Niet alleen maar vragen beantwoorden — helaas vaak saaie vragen —of een schema maken als doel. En nee, ook niet een tekening maken van wat ze lezen. Dat zijn allemaal middelen.  Want ik blijf bij de vragen is: waarom moet de leerling deze tekst lezen? Waarom deze verwerking? Wat kun je ermee? Wat heeft het voor nut? Is het praktisch en leuk?

De vraag blijft daarom staan: hoe verwerken leerlingen wat ze lezen? Als ze dit met verschillende competenties uitwerken dan zijn er 101 werkvormen te bedenken.

Denk bij competenties aan onderzoeken, ontwerpen, organiseren, samenwerken en presenteren. De werkvorm die erbij gekozen worden:

• Helpt leerlingen vaardig te worden
• Helpt hun talenten ontwikkelen
• Zet passie om in actie
• Maakt verschil in de samenleving
• Bevordert ontwikkeling

Maar om verschil te maken in de samenleving hebben leerlingen een doelgroep en een doel nodig om invloed op uit te oefenen. Wie gaan leerling beïnvloeden en waarom moet die doelgroep beïnvloed worden? Dus wat gebeurt er in de samenleving als leerlingen invloed uitoefenen met hun onderzoek, met wat ze organiseren, met hun samenwerking, met wat ze presenteren.

Een praktisch voorbeeld: De klimaatverandering – het stikstofbeleid. Het maakt verschil of je een boer/bouwer, automobilist of huishoudens wilt beïnvloeden. Voor die verschillende groepen heb je een ander doel, en ook een andere werkvorm nodig, andere competenties, andere achtergrondkennis.

Helaas, een belemmering

Helaas gaan leerlingen verkeerd om met allerlei bronnen en met name tijdens begrijpend lezen. Ik stelde mijzelf opnieuw allerlei vragen: Waarom gaan ze daar verkeerd mee om? Waarom hebben leerlingen geen plezier in vrij lezen, begrijpend lezen en studerend lezen? Wat doen ze nog niet wat ze wel zouden moeten doen? Wat snappen ze niet? Waarom geven ze een snelle mening? En hoe geef ik visueel inzicht, zodat ze zien wat de bedoeling is?

De oplossing

Ik ontdekte dat begrijpend lezen een eigen grammatica heeft. De theorie, waarbij tekstverbanden duidelijk uit elkaar voortvloeien.

Wanneer we als onderwijsprofessionals die grammatica te begrijpen, kunnen we betere les- en leermethodes ontwikkelen en beter lesgeven.

Verder analyseerde ik 26 denkfouten bij leerlingen om goed te begrijpen wat ze lezen.

Stel dat ik leerlingen inzicht zou geven in de theorie en hun denkfouten. Stel dat ik daar instructie over geef, wat zou er dan gebeuren? Is het haalbaar om leerlingen grip te geven op begrijpend lezen? Helpt het leerlingen en leerkrachten om vanuit een gezamenlijk denkkader de principes van begrijpend lezen onder de knie te krijgen? Krijgen ze meer plezier in begrijpend lezen? Halen leerlingen hogere resultaten?

Ervaringen met de grammatica van begrijpend lezen aanleren

De vragen leverden een ‘ja’ op. Door de theorie te onderwijzen verdubbelde de betrokkenheid van leerlingen bij de les en schoolbreed gingen de resultaten omhoog, niet alleen van begrijpend lezen, maar ook zelfs van rekenen.

De scholen die nu ervaringen opdoen om de theorie te onderwijzen, doen dat nu nog met losse teksten.

Ik ben niet zo voor toetsen, maar toetsen zijn nodig om te kijken waar de missing links zijn in het denkproces van leerlingen. Dan kun je er iets aan doen.

Het ideaalplaatje

Toch is mijn ideaalplaatje dat teksten gebruikt worden bij de maatschappelijke onderwerpen, zoals ik al eerder beschreef. Dan is begrijpend lezen een geïntegreerd vak. Al blijf ik het belangrijk vinden dat de theorie aangeleerd wordt. Een denkkader wat leerlingen hun hele school- en studieperiode kunnen gebruiken en wat hen helpt in hun carrière en persoonlijke ontwikkeling.

Begrijpend lezen is leuk, nuttig en praktisch voor de toekomst. Dit is wanneer enerzijds de theorie wordt aangeleerd en leerlingen beter verbanden leren zien. En anderzijds is de tekst een middel om doelgericht in te zetten, om te beïnvloeden in de samenleving.

Help daarom leerlingen om de maatschappelijke onderwerpen diep vanbinnen te laten voelen. Help hen met de theorie van begrijpend lezen en een nuttig doel om de tekst te verwerken.

Ik wil je uitdagen om leerlingen antwoord te geven op waarom ze een bepaalde tekst moeten lezen.

Lees meer over kennis uitbreiding door studerend lezen.