Hoe model je begrijpend lezen?

Hoe model je bij begrijpend lezen? Het is een vraag die past bij de eeuwige spagaat in het onderwijs. De spagaat tussen het behalen van leerdoelen enerzijds en de wensen van leerlingen anderzijds. Daar hebben leerkrachten mee te maken, maar ook de ouders thuis.

Ik begin even bij de leerlingen. Leerlingen hebben allerlei wensen, of ze nu jong zijn of oud. Ze willen alleen genres lezen die ze zelf leuk vinden. Of ze willen zo snel mogelijk het antwoord geven met zo min mogelijk inspanning. Ook willen ze lezen wat ze zelf interessant vinden om te onderzoeken. En de vraag: ‘Wat bedoelt de schrijver hiermee?’, tja die vinden ze vaak niet boeiend.

Ik kreeg een mooie quote over deze blog in mijn mailbox van Praktijk Metis:

“Bedankt voor het delen. Ik heb er ook weer van geleerd. Hoe je die verschillende visies op het leren van begrijpend lezen uitdiept en wat dat van jouw als begeleider/leerkracht vraagt. Ik snap nu ook waarom sommige kinderen bij mij laten zien heel goed in begrijpend lezen te zijn, maar dat bij de toets niet kunnen laten zien. Ik wist wel DAT het lag aan de manier van toetsen. Maar nu snap ik ook beter HOE.”

Lees dus snel verder om ook deze ervaring op te doen.

4 visies met de wensen van leerlingen

Bij elk van deze wensen passen achterliggende onderwijsvisies op begrijpend lezen. Nu zijn er 4 visies op begrijpend lezen, ik verdeel voor het gemak de wensen van de leerlingen bij de visies. Natuurlijk is het een beetje zwart-wit gesteld, maar ik wil je in deze blog inspiratie geven op hoe je aansluit bij de wensen van de leerling, terwijl je zelf zicht houdt op je leerdoelen.

• Holistische visie – ik lees niet of alleen wat ik leuk vind
• Taal-psychologische visie – ik lees om zo snel mogelijk antwoord te geven
• Communicatieve visie – ik lees, maar eigenlijk wil ik de schrijver niet begrijpen, want het gaat om mij
• Functionele visie – ik lees, omdat ik iets wil weten

Hoe model je dan begrijpend lezen als leerlingen er zo in staan?

Ik had het net over een spagaat. Er moet ook gemeten worden in het onderwijs. Het is namelijk terecht om te weten of het gegeven onderwijs effect heeft. Gaan de leerlingen goed genoeg vooruit? Behalen ze leerdoelen?

Dit kan worden gemeten met een onafhankelijke methode-toets zoals de cito begrijpend lezen. Maar dat kan ook in de vorm van een werkstuk. Het ligt eraan vanuit welke visie je je onderwijs aanvliegt en welke toets eisen je daarbij stelt. Maar laten we even kijken naar wat de cito-toets meet.

De cito-begrijpend lezen meet in hoeverre een leerling de taal-psychologische visie onder de knie heeft. Helaas is nu vrijwel het hele begrijpend leesonderwijs gericht op de taal-psychologische visie, omdat de inspectie daarop afrekent.

Maar de overige visies op begrijpend leesonderwijs zijn net zo belangrijk. In het onderwijsveld zie je dus een tegenbeweging op gang komen in het leesoffensief en het functioneel lezen. Pas op! Voorkom dat het alsnog eenzijdig wordt, want de kracht zit in de samenhang. Model daarom vanuit al deze visies en zorg ervoor dat leerlingen gemotiveerd raken!

Wat is modelen?

Modelen is voordoen. Voordoen van hardop denken hoe je een tekst begrijpt. Maar het ligt er dus aan vanuit welke visie je modelt. Ik zet het modelen even heel zwart-wit neer zodat je de kracht van elke visie ziet. En hoe je daarin dan het beste aansluit bij de wensen van de leerlingen.

Interessant is om in je achterhoofd te houden: model je alwetendheid of laat je je eigen struggles zien? Heb jij wel eens een tekst gemodeld die je zelf ook niet snapte? Wat werkt er dan nog écht van al je gegeven instructie over begrijpend lezen? Keep in mind!

Hoe model je begrijpend lezen vanuit de holistische visie

Je laat zien hoe leuk lezen is, het liefst binnen een thema.

Dit kan door:

• Voorlezen
• Wanneer de leerlingen lezen, lees jij zelf ook een boek
• Boekpromotie met een cliffhanger
• Leesmuur met titel en triggers uit het boek
• Knusse klassenbieb
• Discussiegroepjes
• Boek inpakken, strik eromheen en een trigger op het papier geschreven
• Leuke creatieve opdracht bij het lezen
• Mening geven over de tekst

Hoe meer de leerling leest, hoe beter. Daarbij past ook veel informatieve teksten lezen.

Hoe model je begrijpend lezen vanuit de taal-psychologische visie

Je laat zien hoe je strategieën in zet en hoe je een deelvaardigheid toepast.

Niet elke strategie leidt tot beter begrijpend lezen. Helaas leiden voorspellen en eigen kennis toevoegen tot vluchtig leesgedrag en het verkeerd beantwoorden van de vragen tijdens de cito-toets.

Maar andere voorbeelden van strategieën zoals deze op het onderwijsveld bekend zijn, zijn nuttiger:

Visualiseren, vragen stellen, samenvatten, relaties en verwijswoorden herkennen, ophelderen, moeilijke woorden begrijpen, afleiden, verbinden.

Begrijpend lezen heeft allerlei deelvaardigheden. Een paar strategieën vind ik vallen onder de deelvaardigheden (zoals vragen stellen), maar dit zijn voorbeelden van deelvaardigheden om te modelen:

• Inzicht in tekstsoorten hebben
• Onderwerp bepalen
• Nauwkeurig lezen
• Tekstverbanden begrijpen
• Conclusies trekken

Via voordoen, samendoen en nadoen is het de bedoeling om leerlingen vaardiger te maken, zodat ze beter antwoord geven op vragen.

De taal-psychologische visie wordt meestal ingezet bij de informatieve teksten.

Hoe model je begrijpend lezen vanuit de communicatieve visie

Je laat zien hoe communicatie in elkaar steekt. Je praat over de zender, over de boodschap, over de ontvanger. Maar ook over hoe allerlei informatie uit de tekst geordend wordt bij de personages in de tekst.

Daarna volgt het verbanden leggen en pas als laatste conclusies trekken.

Bij het modelen probeer je een zo’n objectief mogelijke houding aan te leren en een zo’n groot mogelijk inlevingsvermogen.

Omdat leerlingen zich goed moeten inleven in de schrijver, helpt leerlingen met elkaar te laten praten over teksten. Ook het visueel maken van de tekst past hierbij met toneel, tekeningen, overzichten. Door het visueel maken van de tekst ligt er een verbinding naar de taal-psychologische visie.

Het begrijpen van allerlei mondelinge en schriftelijke communicatie gedurende de hele dag helpt leerlingen om gewend te raken aan wat de zender/schrijver bedoelt. Interessant is om de polyvagaltheorie hierbij de vermelden. Wanneer een leerling niet meer in verbinding staat om te communiceren, maar in fight, flight of zelfs freeze staat, dan zal er weinig van communicatie begrijpen terecht komen. Dus eerst rustig nadenken en luisteren/lezen is een absolute voorwaarde om communicatie goed te ontvangen of uit te zenden.

Bij deze visie is het wisselen van ontvanger (lezer) naar zender (schrijver) van toepassing. En dat is in deze tijd extra interessant, omdat het schrijven van leerlingen ook ver onder de maat is. Mijns inziens is dat het komt doordat de communicatieve visie op begrijpend lezen veel te weinig aandacht heeft gekregen.

Leerlingen moeten namelijk voor schrijfonderwijs nadenken over de ontvanger die hun schrijfsel zal lezen. Hebben ze het voldoende begrijpelijk opgeschreven? Voor deze blog zou ik daarvoor te ver uitweiden, dus laat ik het hier even bij.

Hoe model je begrijpend lezen vanuit de functionele visie

Je laat zien hoe je eigen leesdoelen stelt.

Wat zijn leuke, nuttige en praktische vragen die je kunt bedenken over een onderwerp? En met die vragen ga je op onderzoek uit, vak geïntegreerd. Daarbij lees je allerlei teksten over het onderwerp, zodat je een helder antwoord krijgt op je eigen leesdoelen.

Met welke hamvraag kun je leerlingen activeren?

Een hamvraag kan gaan over: wat is het probleem, wat gaat er nou mis? Waarom is het nu zo belangrijk dat deze tekst geschreven is? En dan echt op zoek naar het verhaal, ook bij een informatieve of instructieve tekst. Want dan gaan leerlingen probleemoplossend denken en daar zijn ze doorgaans meer voor te porren dan saai feitjes leren.

Conclusie

De kracht in het onderwijs zit om aandacht te geven de wensen van de leerling in het oog te houden. Maar om les te geven vanuit elke visie op begrijpend lezen is het nodig dat je soms de brug iets beter moet leggen tussen de lesstof en hun wens. Andere werkvormen, een verhaallijn waar ze op meeliften, werken met een duo. Wat levert het de leerling op? Vandaar dat projectmatig/thematisch onderwijs het meest handig is om het onderwijs vorm te geven en zorg ervoor dat communicatie de basis is. Want alles begint met begrip.

Als je het nog niet had gedaan: lees meer over visies op begrijpend lezen.