Samenvattingen maken helpt leerlingen om een toets voor te bereiden

Een onzichtbaar probleem rond de PISA-resultaten

Het verbaast me niet dat de PISA-resultaten tegenvallen. Er wordt veel gesproken over digitalisering en ontlezing, maar volgens mij is meer aan de hand dan dat. Want we kijken in het onderwijs een bepaalde kant op (ontlezing en digitalisering) en vergeten daardoor soms andere invalshoeken te onderzoeken.

Het probleem dat ik vermoedde was dat leerlingen samenvatten niet goed aanleren. Met alle gevolgen van dien — kom ik zo op. Nu is het ook zo dat samenvatten niet populair is en ook al niet het gewenste resultaat oplevert. Daardoor zijn leerlingen niet goed voorbereid op toetsen.

Onderwijs is natuurlijk meer dan toetsen, maar het is wel zo dat toetsen onderdeel zijn van de onderwijscultuur. Ik laat je zien hoe ik leerlingen inzicht gaf in hun manieren van samenvatten. Maar vooral ook hoe hen dat hielp om open te staan voor een nieuwe manier van samenvatten.

Wat gebeurt er wanneer leerlingen niet goed kunnen samenvatten?

In mijn idee is dat goed kunnen samenvatten cruciaal is om lesstof goed te kunnen begrijpen.

In andere woorden: als leerlingen niet goed kunnen samenvatten dan:

• Leren ze de lesstof niet goed
• Lezen ze toetsvragen oppervlakkig
• Vullen ze maar wat in als antwoord

Drie keer raden wat er dan gebeurt: de resultaten gaan omlaag. Lekker motiverend… nog minder zin om te leren, waardoor nog slechtere resultaten…

Voor je het weet is de neerwaartse spiraal ingezet.

De gevolgen van deze gevolgen…

Een leerling die in zo’n spiraal terechtkomt, daarmee kan van alles gebeuren. Van doubleren tot spijbelen en veel spijt later over gemiste kansen.

Er wordt gehamerd op motivatie bij leerlingen. Maar die motivatie lekt juist weg omdat die ene ‘skill’ niet goed is aangeleerd.

Ouders zitten met de handen in het haar. Ze maken zich zorgen om hun zoon of dochter.

Docenten weten niet meer  hoe ze leerlingen zover kunnen krijgen om iets te doen.

Betere resultaten door beter samenvatten? Ja, want voor het leren van een toets vind ik het noodzakelijk om leerlingen samenvattingen te laten maken. Daarvoor moeten ze een tekst bestuderen en goed begrijpen. Het lesboek (papier of online) sluit aan op de lesstof die ze in de les al gehoord hebben. Het is haalbaar om de stof onder de knie te krijgen.

Theorie: wanneer leerlingen géén samenvatting maken om te leren, gaan ze onderuit met hun cijfers. Maken ze wel samenvattingen, dan zouden ze meer kans op goede resultaten moeten hebben.

Samenvatten kost tijd en energie…

Vroegtijdig een samenvatting maken kost tijd en energie. Waarom zou een leerling dan een samenvatting maken?

Er zijn veel andere leukere dingen om te doen. Dingen die meteen een fijn gevoel geven, zoals social media en gamen. En zo gaat een tijdsplanning onderuit.

Als ze al samenvatten, en het levert niet echt iets op in resultaat… tsja, waarom zouden ze nog samenvatten?

… maar niet als je het goed aanleert

Het is mijn rotsvaste overtuiging  dat het uitpluizen van een tekst NIET goed wordt aangeleerd in het onderwijs.

Ik heb vraagtekens bij de manieren waarop leerlingen leren samenvatten. Er is geen alertheid bij leerlingen én ze hebben geen denkstructuur.

Stelling

Omdat ik denk dat een van de problemen het samenvatten is, ontstond er tijdens het werken een experiment. En de stelling daarvoor was: Samenvatten wordt niet goed aangeleerd, waardoor leerlingen niet goed voorbereid zijn voor een toets.

De setting voor het experiment

Ik stond voor een groep van veertien tieners, leeftijd 13-15 jaar, vmbo – vwo-niveau. Veertien tieners waarvan ik wist dat ze moeite hadden met verwerken van lange stukken zaakvak tekst op het voortgezet onderwijs.

Ze hadden moeite met studerend lezen en leren voor toetsen.

Zo ontstond het experiment

“Hoe hebben jullie leren samenvatten op de basisschool?” Ik kijk rond en trek mijn wenkbrauwen vragend op. Pfff, gelukkig, er steekt er eentje zijn hand op.

Ik ben oprecht nieuwsgierig. “Door de tekst in te korten.”

En een ander zegt meteen: “Ik haal eruit wat mij aanspreekt.”

“Oké, wie nog andere manieren?”

Heel goed, ze komen met nog wat gebruikelijke samenvattingen:

• Vragen over de tekst bedenken en dan antwoord geven
• Mindmap maken
• Kernpunten opschrijven
• Onderstrepen
• Schema maken
• Uit de tekst halen wat aanspreekt

Precies de antwoorden waarmee ik de proef op de som kan nemen.

Al deze manieren van samenvatten leveren niet genoeg op.

Ik zet zo een ‘val’ op, en ben benieuwd wie erin kukelt.

Maar eerst moet ik nog wat meer weten: “Wie leest voor een toets de tekst één keer door en vindt het dan wel best?” Een paar vingers. Respect voor hun eerlijkheid.

Ik zet een tandje bij: “Wie doet niets voor een toets?”
Twee vingers. Dit wordt een leuk experiment.

“Ik deel jullie op in tweetallen. Hier is de tekst…elk tweetal krijgt van mij een manier van samenvatten. Presenteer zo je samenvatting aan elkaar. Oh, en jullie twee….” Ik wijs er twee aan. “Jullie hoeven niets te doen, gebeurt in het echt toch ook?” zeg ik er lachend achteraan.

Grappig hoe ze grijnzen.

Ik geef de groep de tijd om te lezen, met elkaar te overleggen en op te schrijven. Ik observeer. Twee leerlingen zitten gezellig te keuvelen, die doen niets.

“Presenteer nu aan elkaar hoe je hebt samengevat.” Haha, ze zitten een beetje onderuitgezakt, maar ze presenteren. Dit gaat leuk worden zo meteen.

“Wat valt jullie op aan deze samenvattingen?”

Geweldig, wat kijken ze me glazig aan. Precies waar ik ze wil hebben.

Ik klap de ‘val’ dicht.

“Stel dat je met je eigen samenvatting naar de toets was gegaan. Een toets over deze tekst. Ben je dan genoeg voorbereid om de toets te maken, kan je hiermee toetsvragen beantwoorden?”

Ze kijken elkaar verschrikt aan en schudden ‘nee’ naar mij.

Het probleem inzichtelijk

Om te kijken of het alleen bij deze tieners voorkwam, heb ik de condities herhaald, zodat het een interessant experiment zou zijn. Dus dit experiment herhaalde ik met onderwijsprofessionals. En later nog met een groep leerlingen van 12 jaar oud. Ook zij vielen door dezelfde mand.

Uit de experimenten bleek dat leerlingen en onderwijsprofessionals allerlei vormen van samenvatten kennen. En ook dat ze eenzijdig samenvatten.

Met eenzijdig samenvatten kan je niet goed een zaakvak toets maken.

De oplossing

Door het experiment kregen leerlingen inzicht in hoe ze samenvatten.

Vervolgens leerde ik hen een andere manier van samenvatten aan. Zin voor zin lezen en uitpluizen met een gestructureerd denkkader. Informatie ordenen bij tekstverbanden die visueel gemaakt zijn. De leerlingen gingen meteen rechtop zitten en deden actief mee. Ze kregen grip op begrip.

De ideale route (samengevat)

• Gebruik een andere manier van samenvatten
• Laat samenvattingen controleren
• Oefen gezamenlijk met het leren van samenvattingen
• Plan in wanneer de samenvatting geleerd wordt
• Maak de toets
• Bespreek de toets en spreek verbeterpunten af voor de keer daarna

Lees meer over studerend lezen.