Teruglopende resultaten begrijpend lezen – 7 redenen

Teruglopende resultaten bij begrijpend lezen. Heb jij daar ook last van bij jouw leerlingen?

Dat is herkenbaar, vooral als je geen grip krijgt op de oorzaken. Met als gevolg dat je last hebt van verontruste ouders en onderwijsinspectie.

En toch…de achteruitgang kan gestopt worden door jou. Misschien vraag je je af hoe je dat moet doen, als het nu ook niet lukt.

Ik schrijf een aantal artikelen die jou eye-openers geven en/of tips waarmee je je instructie versterkt.

Ontdek in dit artikel:

7 redenen van meer dan 15 jaar teruglopende resultaten begrijpend lezen. En dat zijn redenen waarbij ik corona bewust niet heb meegenomen. Door corona is het alleen maar verergerd.

Bij mijn navraag onder leerlingen van verschillende scholen, blijkt dat die instructie helemaal niet goed aankomt, of vervormd wordt door leerlingen. Schrikbarend, hè?

Lees vooral door tot het eind, ik ga je uitleggen hoe dat komt, zodat jij meer invloed gaat krijgen op de toetsresultaten.

Ik begin kort met wat achtergrond informatie.

Teruglopende resultaten begrijpend lezen

Al 15 tot 20 jaar ziet onderwijsinspectie dat het niveau van begrijpend lezen achteruit gaat.

Op het moment dat de eerste achteruitgang zichtbaar is geworden, is de oplossing geweest: breng teksten binnen de  belevingswereld van kinderen. Helaas heeft dat niet het gewenste resultaat opgeleverd. Het niveau blijft achteruit gaan. Misschien zit jij, net als veel andere leerkrachten, met de handen in het haar. En heb je werkelijk geen idee hoe je meer invloed krijgt op de toetsresultaten.

De onderwijsinspectie geeft in hun rapport als argumenten dat de achteruitgang waarschijnlijk komt, doordat

·        leerlingen veel vaker online bezig zijn en daardoor minder lezen.

·        veel leerlingen met een NT2 achtergrond moeite hebben met het begrijpend lezen.

Toch is wel duidelijk dat de school van invloed is op de resultaten. Let op: dát is interessant voor jou. Want jouw instructie doet ertoe. Hier kom ik verder op terug in dit artikel.

Uiteraard wordt terecht genoemd dat de werkdruk hoog is binnen het onderwijs. Ik vind dat zorgwekkend, want het is mede belemmerend voor het borgen van kwaliteit.

De onderwijsinspectie had in 2016-2017 al 13% leerkrachten die niet goed instructie gaven. 60% deed dat voldoende.

Maar ik ontdekte dat er ANDERE redenen zijn waardoor instructie begrijpend lezen niet goed beklijft.

Aangezien ik zeer analytisch ingesteld ben, ben ik op zoek gegaan naar die redenen. Om enige validiteit te krijgen, heb ik meerdere scholen bevraagd. Daarmee is mijn analyse bevestigd. Ik deel met jou een aantal belangrijke redenen die je absoluut moet weten voor je aan begrijpend lezen begint of er aan verder werkt.

Reden #1 Niet goed weten wat begrijpend lezen echt is

Het afgelopen jaar heb ik veel leerkrachten van verschillende basisscholen gesproken. Keer op keer stel ik de vraag: ‘Wat is volgens jou/jullie begrijpend lezen?’

Voor je verder leest: denk er zelf ook even over na. Wat is jouw antwoord?….

Nagedacht? Echt nagedacht? Ontdek eerst de antwoorden van andere leerkrachtcollega’s en daarna verklap ik je het juiste antwoord.

Heel wat gegeven antwoorden door je collega’s zijn te herleiden tot 3 grote antwoorden:

·        informatie ordenen,

·        teksten begrijpen (inclusief moeilijke woorden, verwijs- en signaalwoorden)

·        vragen beantwoorden.

Vol verbazing kijk ik deze leerkrachten en een paar intern begeleiders en directeuren aan. Er is niemand, geen één uitgezonderd, die het goede antwoord geeft. Hoe kan dat? Ik sta perplex. Ik spreek mijn gedachten uit: “Als jij het antwoord niet weet, hoe kan de leerling dan goed leren begrijpend lezen?” Het is stil. Muisstil.

Stap ook even kort in de schoenen van je leerlingen….teksten begrijpen, vragen beantwoorden, informatie ordenen….Als dat het is, zou het jou motiveren? Nee, hè? Je leerlingen ook niet.

Ik stel je eerst een tussenvraag: ‘Wat is een tekst?’

Ook deze vraag blijkt best lastig om te beantwoorden voor je collega’s op andere scholen.

Concluderend stel ik dat leerkrachten zelf niet bewust zijn van wat begrijpend lezen is, want een tekst is een communicatiemiddel. De schrijver wil iets duidelijk maken!

Reden #2 Geen gezamenlijk denkkader

Een heel andere reden is het denkkader.

Leerlingen en leerkrachten hebben geen gezamenlijke denkkader. Leerlingen horen de instructie van de leerkracht, maar ze hebben geen houvast om te begrijpen waar het over gaat. Voor leerlingen zijn alle stukjes instructie en informatie uit de tekst losstaande eenheden. Uit zichzelf zien leerling geen samenhang.

Tekstverbanden hangen voor de leerling ook niet met elkaar samen. Weet je nog, tekstverbanden?

·        oorzaak-gevolg

·        doel-middel

·        feiten-meningen

·        hoofdzaken-bijzaken.

Leerlingen zien de samenhang echt niet. Terwijl tekstverbanden al vanaf groep 1 in het onderwijs verweven zitten.

Vraagje tussendoor: weet jij eigenlijk de samenhang tussen de tekstverbanden?

Reden #3 Strategie ‘voorspellen’ verkeerd toepassen

Nog even terug naar het probleem: instructie beklijft niet, met als gevolg tegenvallende resultaten.

In Nederland is het gebruikelijk om met leesstrategieën voor begrijpend lezen te werken. Een van de strategieën is voorspellen.

Schokkend is dat leerlingen voorspellen niet gebruiken om na te denken, maar om te gaan raden. Dus ze raden waar de tekst over zal gaan en doen dat op basis van hun eigen:

·        mening

·        ervaringen

·        kennis

·        vaardigheden.

Leerlingen gaan dus een heel eigen spoor op, zonder dat de leerkracht het door heeft. Verder zie je dat leerlingen helemaal niet gericht zijn op wat de schrijver wil vertellen. Want leerlingen zijn gericht op wat spreekt mij eruit aan. Dat is natuurlijk geen begrijpend lezen.

Wat doen leerlingen vervolgens tijdens een toets? Ze zien een vraag en passen de strategie voorspellen ook toe op het beantwoorden van de vraag. Oh nee, oh nee. Eigen mening, eigen ervaringen, eigen kennis en hun eigen vaardigheden proppen ze in de antwoorden. Mogen ze helemaal niet doen, maar het gebeurt. Helaas, foutief beantwoord. Jammer van jouw moeite tijdens de les om goed instructie te geven. Dus voorspellen met als gevolg raden dat werkt niet. Natuurlijk is de strategie voorspellen niet zo bedoeld. Toch passen leerlingen dat wel zo toe.

Reden #4 ‘Slaafs’ methode volgend

Dan is er nog het gebonden zijn aan ‘slaafs’ methodes volgen. Waarbij de leerkracht niet boven de lesstof staat. Wanneer een methode niet bevalt, zie ik dat scholen doorzoeken en een andere methode willen aanschaffen. Zelfs scholen die Nieuwsbegrip of Close Reading gebruiken zoeken door.

Hoe flexibel ben jij in het geven van je instructie? Of volg je de methode, omdat je bang bent dat je anders iets verkeerds aanleert of vergeet aan te leren?

Reden #5 Niveau leerkrachten

Vanuit reden 4# kom ik zo bij reden 5# uit.

Opvallend vind ik dat als ik leerkrachten spreek over onderdelen van begrijpend lezen, zoals signaalwoorden, dat ze gelijk beginnen over: “Maar het staat toch in de methode.” Wanneer ik nog een beetje door vraag, geven leerkrachten heel eerlijk aan dat ze het zelf niet hebben geleerd op de PABO, niet op het voortgezet onderwijs en basisonderwijs. Daarnaast helpt de huidige methode niet voldoende om het goed in de vingers te krijgen. Daarom hebben ze er moeite mee als leerkrachten. Ik waardeer hun openheid. Daar liggen kansen voor kwaliteitsverbetering en professionalisering.

Even eerlijk….Hoe zit dit met jou? Heb jij begrijpend lezen goed aangeleerd op de opleiding? Of door het gebruik van de methode? Ik leg even de vinger op de zere plek: hoe kan je dan van leerlingen verwachten dat zij het wel kunnen?

Dus een van de oorzaak van de achteruitgang van het niveau van begrijpend lezen wordt mede veroorzaakt door het kennis- en vaardigheidsniveau van de leerkracht. Dat doet een pijn. Weet ik, ik ben ook leerkracht en ik wil dat jij de waardering krijgt die je verdient. Dat is waarom ik met Onderwijs2Go gestart ben.

Ik heb je 5 redenen gegeven voor de achteruitgang bij begrijpend lezen. 5 keer awereness.

Vanuit passie voor het onderwijsvak geef ik jou nog 2 bonusredenen om over na te denken. Want er zijn helaas nog veel meer redenen te geven dat jouw instructie begrijpend lezen niet goed beklijft bij leerlingen.

Reden #6 ‘voorkennis activeren’ leidt tot uitweiding van het onderwerp, niet tot beter begrip van de schrijver.

Begin een gesprekje in de klas over een onderwerp en voor je het weet ben je een heel stuk van je tijd kwijt in allerlei verhalen van leerlingen. Zwakke leerlingen hebben vaak niet zoveel in te brengen en zullen niet zo snel hun mond open doen. Maar leerlingen gaan lezen in de tekst en verwachten dat hun idee daar ook in zal staan. Daardoor blijven ze te veel in hun eigen perspectief hangen. Terwijl goed begrijpend lezen is dat leerlingen in het perspectief van de schrijver komen.

Voorkennis activeren mag alleen gaan over lesstof die al is aangeboden. Anders is het echt zonde van de tijd.

Reden #7 leerlingen, ouders en leerkrachten zijn niet in staat zijn om goede denkvragen te stellen aan de tekst en kunnen daardoor niet goed samenvatten.

IEDEREEN stapte in dezelfde valkuil tijdens mijn workshops….eenzijdige vragen bedenken. Vooral gericht op de feiten en veel te weinig op het doorvragen.

Voor leerlingen blijven de oorzaak-gevolg relaties, doel-middelrelaties, meningen en verwachtingen achterhalen heel erg moeilijk. Dus breid in elk geval je vragenrepertoire uit, zodat je leerlingen beter helpt.

Conclusies voor de teruglopende resultaten

Concluderend stel ik dat er meerdere redenen te geven zijn dat instructie niet het gewenste resultaat oplevert.

Kan je er iets aan doen? Zeker. Jij bent de sleutel tot succes bij leerlingen.

Jij doet ertoe, jij bent de leerkracht die de instructie kan versterken. Die de kwaliteit kan verbeteren.

Lees meer over modelen van begrijpend lezen.