Voorlezen van de CITO toets ‘begrijpend lezen’: de voor- en nadelen

Voorlezen CITO-toets begrijpend lezen. Mag het wel of niet? Stel je leest als leerkracht of intern begeleider een begrijpend lezen toets voor aan de leerlingen. Dan krijg je onherroepelijk te maken met onderliggende vragen als: Geeft het een eerlijk beeld? Klopt het resultaat nu wel? Het gaat toch om het begrijpen, dan maakt de vorm toch niet uit? Wat zijn de voor- en nadelen?

In deze blog neem ik je mee langs inzichten om mee te nemen in je overwegingen en mening.

Allereerst moet ik erbij aangeven dat de cito-toets de taal-psychologische visie op begrijpend lezen toetst. Je krijgt door zo’n toets dus inzicht in de deelvaardigheden van begrijpend lezen bij je specifieke leerling en groep.

Wie heeft er baat bij het voorlezen van begrijpend leestoetsen?

Het zijn met name de leerlingen met dyslexie of de trage lezers. Zij hebben echt een technisch leesprobleem. Zonder hulpmiddelen komen ze niet (of met pijn en moeite) door langere teksten heen.

Maar er kleven voor- en nadelen aan het voorlezen van de begrijpend leestoetsen.

Wat is het voordeel van voorlezen?

Door het voorlezen van de toets omzeil je het probleem van de leerlingen. Je spreekt meer zintuigen aan (gehoor), waardoor ze de ruimte krijgen om te laten zien hoeveel ze begrijpen van de tekst. Zo toets je toch hun inzicht in de tekst en de vragen.

Leerlingen voelen zich ondertussen gesteund in hun probleem wanneer de toets voorgelezen wordt. Ze merken dat ze een kans krijgen om vooruit te komen. Dus het voorlezen versterkt hun zelfvertrouwen in het maken van de cito toets. Ook ouders waarderen het wanneer hun zoon/dochter écht gezien wordt.

Maar er zijn ook nadelen bij het voorlezen. Na de nadelen geef ik aanbevelingen.

Wat is het algemene nadeel van het voorlezen?

Het échte nadeel komt naar voren in de middellange en lange termijn. Maar deze nadelen zijn gebaseerd op een algemeen nadeel.

Het algemene nadeel is dat begrijpend lezen gaat over het begrijpen van schriftelijke communicatie. Maar bij het voorlezen van een toets over begrijpend lezen voeg je daar mondelinge communicatie aan toe.

Communicatie bestaat uit een non-verbale en verbale component.

Arjan Lautenbach: “Non-verbale communicatie betreft alle informatie die we overbrengen met onze

• fysiologie (lichaamshouding en -bewegingen, gelaatsuitdrukkingen, kijkrichting en oogcontact)
• tonaliteit of stemtaal (volume, toon, tempo, timbre, ritme en wis­selingen van de stem, maar ook snuiven, lachen, ‘hummen’, pauzes en klemto­nen).

Al deze dragers verschaffen de ontvanger of waarnemer bedoeld en onbe­doeld bepaalde informatie over onze boodschap en onszelf. Tonaliteit en fysiologie kleuren het grootste gedeelte van een boodschap die gaat over wat je voelt of ergens van vindt .

Onderzoek wijst dan ook uit dat ‘woorden’ slechts een klein gedeelte bepalen van de impact van onze communicatie.

Albert Mehrabian (emeritus-hoogleraar psychologie) is beroemd vanwege de 7%-38%-55% regel.

Er is veel aanvullend onderzoek gedaan op het gebied van verbale versus nonverbale communicatie. Daarin komt steeds terug dat het nonverbale belangrijk, en vaak doorslaggevend kan zijn. Maar de mate waarin dit van belang is verschilt, en is niet in absolute cijfers te vangen.”

Dus als we kijken naar het voorlezen van een tekst. Dan zitten daar op zijn minst tonaliteit/stemtaal in. Nu weet ik dat als een tekst wordt voorgelezen dat dit zo neutraal mogelijk gedaan wordt. Toch maakt het voorlezen het begrijpen van een tekst makkelijker, omdat je meer informatie krijgt via het voorlezen.

Bij een geschreven tekst staan bepaalde woorden om invulling te geven aan de tonaliteit en fysiologie. Woorden zoals: verbaasd, teleurgesteld, opgelucht, blij. Door het voorlezen krijgen de leerlingen dus een extra handreiking via de tonaliteit.

Andere nadelen op de middellange en lange termijn

Dan nadelen/effecten op de middellange termijn. In het voortgezet onderwijs of vervolg opleiding moeten leerlingen ook door lange teksten heen. Bij het huiswerk maken zijn er hulpmiddelen die helpen om de tekst voor te lezen. Maar bij de zaakvaktoetsen en de toetsen van alle talen zullen ze zelfstandig door de tekst heen moeten gaan. Ja, er is meer tijd, maar ze moeten wel zo vaardig zijn om dit aan te kunnen.

Ten derde de lange termijn nadelen/effecten. In de maatschappij zijn werkdocumenten, bijsluiters, belastingdienstbrieven en mails van verzekeraars onderdeel van het dagelijks bestaan. Wanneer leerlingen niet gewend zijn om dit zelfstandig aan te kunnen, lopen ze het risico op functioneel laaggeletterdheid.

Aanbeveling over het voorlezen van de CITO-toets begrijpend lezen

Mijn aanbevelingen komen vanuit de voor- en nadelen van het voorlezen van een cito-begrijpend lezen toets.

Help leerlingen met technisch leesproblemen door de toets voor te lezen, zodat ze op zijn minst kunnen laten zien hoeveel tekstinzicht ze hebben.

Maar tegelijkertijd wil ik de aanmoedig geven om leerlingen niet te pamperen. Leerlingen met een technisch leesprobleem zullen extra tijd moeten investeren in het verbeteren van hun vaardigheden. Denk aan structureel vinger bij de tekst. Of stukken herlezen maar dan met intonatie. Of altijd alvast de eerste alinea samen extra goed uitpluizen, zodat ze gaan hangen op de context.

En doe aan woordenschat ontwikkeling binnen thema’s/projecten. Dan wennen ze aan het zien en technisch lezen van moeilijke woorden. En daarbij leren ze dan gelijk de betekenis. Door leerlingen te ondersteunen bij het begrijpen en technisch lezen van moeilijke woorden, gaat het tekstbegrip omhoog en daardoor ook het leestempo.

Interessant is om dit in combinatie te doen met schrijven. Maar dan wel in blokschrift. Zo komt het meer overeen met de drukletters.

Concluderend stel ik dat voorlezen nuttig is op de korte termijn, maar dat er zeker nog een oplossing moet komen voor de middellange en lange termijn.

Bronvermelding

http://ontwikkeljeverder.nl/communiceren/wat-is-communicatie (geraadpleegd 29-3-2021)

https://nl.wikipedia.org/wiki/Albert_Mehrabian (geraadpleegd 29-3-2021, met de kanttekening bij Wikipedia om daar alert bij te zijn)