Zo werk je aan diep en kritisch lezen

Welke problemen spelen er bij de basisvaardigheden?

De basisvaardigheden zijn taal, rekenen, digitale geletterdheid en burgerschap.

In het masterplan basisvaardigheden worden een aantal zorgpunten over het onderwijs aangekaart.

Bij taal ligt het probleem bij:

• diep en kritisch lezen (hier ga ik in deze blog op in)
• schrijfvaardigheid
• leesmotivatie
• geen duidelijke doelen om te behalen

Bij rekenen ligt het probleem bij:

• gecijferd zijn
• geen uitdaging voor wie het aankan
• geen duidelijke doelen om te behalen

Bij digitale geletterdheid ligt het probleem bij:

• informatievaardigheden
• mediawijsheid
• computational thinking (= problemen oplossen met de computer)
• geen onderwijsdoelen gesteld

Bij burgerschap ligt het probleem bij:

• te weinig kennis over effectief burgerschap onderwijs
• geen onderwijsdoelen gesteld

In deze blog neem ik je mee naar het aandachtspunt diep en kritisch lezen, omdat als je daaraan werkt, je heel veel andere basisvaardigheden makkelijker onder de knie krijgt.

50% van de gemaakte fouten zijn eenvoudig te voorkomen

Onder al deze aandachtspunten van de basisvaardigheden liggen 4 denkvaardigheden die al 50% van de gemaakte fouten ondervangen. Of het nu gaat om rekenen, spelling of begrijpend lezen, het is haalbaar om minder fouten te maken. Focus ten alle tijde op deze 4 denkvaardigheden: 

• waarnemen
• nauwkeurig zijn
• niet impulsief zijn
• niet blokkeren

Ik wil even inzoomen op waarnemen. Want daar gaat het vaak mis. Kijken, luisteren, observeren, écht feitelijk waarnemen, zonder aannames, zonder subjectieve bril. Dat maakt dat er een goed beeld gevormd kan worden van wat er aan de hand is of wat er gevraagd wordt. Dat is hard nodig bij diep en kritisch lezen, daar kom ik zo op terug.

Slordig werken moeten we met elkaar niet tolereren. Door nauwkeurig werken te eisen kun je de taak-werkhouding van leerlingen al een heel eind verbeteren. Want wie minder fouten maakt, snapt per definitie meer van wat hij/zij doet.

De slogan: 'eerst nadenken, dan doen' helpt om niet impulsief te zijn. Eerst vertellen wat, hoe en waarom de leerling iets doet, leidt tot betere resultaten.

En leerlingen moeten zichzelf tot de orde roepen als ze blokkeren. Er kunnen allerlei redenen zijn om te blokkeren, zoals eigen onrealistische hoge eisen, het missen van een vaardigheid en daarbij geen hulp willen/durven vragen, het nut niet van de opdracht inzien of bang zijn voor de mening van anderen. Het zijn redenen die heel blokkerend kunnen werken. Rustig ademen, even rondkijken en tot 10 tellen helpen om de emoties een beetje te laten zakken om vervolgens beter na te kunnen denken.

Hoe werk je aan diep lezen?

Diep lezen is echt de tekst doorgronden en goed snappen. Diep lezen kost energie en is het tegenovergestelde van oppervlakkig/diagonaal door de tekst lezen.

Er zijn een aantal concrete punten die diep lezen bevorderen:

• de tijd nemen om te lezen
• lezen in de context/thema/project, dus meer lezen over 1 onderwerp
• extra aandacht geven aan de inleiding, eerste alinea en het slot van de tekst
• met elkaar praten over de tekst. Niet om gelijk een mening te geven, maar eerst een brede beeldvorming krijgen. Stel vragen over feiten, meningen, probleem, oorzaken-gevolgen en doel-middel-stappenplan (om tot een oplossing te komen). Want een brede beeldvorming is nodig voor kritisch lezen.

Diep lezen gaat vooraf aan kritisch lezen.

Hoe werk je aan kritisch lezen?

Leer leerlingen BOB aan!!

BOB is:

• Beeldvorming
• Oordeelsvorming
• Besluitvorming

Helaas is lopen in ons onderwijs de oordeelsvorming en beeldvorming door elkaar heen. We doen aannames en hebben vooroordelen, zonder die te checken of te weerleggen. BOB moet vaak later in werksituaties alsnog aangeleerd moet worden. Vooral bij politie, brandweer, ambulance/ziekenhuis, militairen is dit van cruciaal belang om goed te kunnen. Maar wat dacht je van het onderwijs? Zowel lastige situaties in de klas? Of buiten de klas, want hoe vaak verschilt de beeldvorming over een leerling tussen ouders en school? BOB is van cruciaal belang.

Nog even terug naar kritisch lezen....Er moeten daarvoor een paar dingen veranderen.

• Want leerlingen leren al jong voorspellen n.a.v. de titel waar het in de tekst over gaat. Dat is raden, ofwel aannames doen.
• Of ze halen iets uit de context wat aanspreekt: tekstenplukkerij.
• Ze koppelen te snel hun achtergrondkennis aan wat ze zien en lezen, terwijl het daar soms helemaal niet over gaat. Dat is inlegkunde.
• En al snel wordt er gevraagd: "Wat vind je ervan?" We staan als Nederlanders bekend om het geven van onze mening, ofwel eigen mening first. 

Het gaat dus veel te veel om onszelf. Over de betekenis die wij geven aan wat we zien, horen en lezen. Maar het ligt dus helemaal aan je mensbeeld en je eigen belevingswereld hoe je dat invult.

Terwijl de aandacht moet liggen op 

• LSD = Luisteren, Samenvatten, Doorvragen
• OMA (niet doen) = Oordelen, Meningen en Adviezen 
• ANNA = Altijd Navragen, Nooit Aannemen 
• NIVEA = Niet Invullen voor een Ander
• OEN = Open, Eerlijk en Nieuwsgierig
• DIK = Denk in Kwaliteiten (of Kansen)

Pas na het vormen van een goed beeld denk je kritisch na en vorm je je een mening. Om vervolgens een wijs en doordacht besluit te nemen.

Sterk BEGRIP voor BOB en de basisvaardigheden

Met Sterk BEGRIP help ik je werken aan BOB. Met een visueel schema maak je leerlingen duidelijk hoe ze BOB kunnen toepassen bij het diep en kritisch lezen. Welke vragen ze kunnen stellen om steeds meer te begrijpen van de tekst en de bedoelingen van de schrijver.

Vooral eerst goed werken aan de beeldvorming is cruciaal en daarbij mag de lat heel hoog liggen, ofwel stel eisen aan het werk van leerlingen!

En de (lees)vaardigheden die ze daarbij leren, kunnen ze weer inzetten bij de andere basisvaardigheden. Denk aan verhaaltjessommen oplossen, informatievaardigheden, mediawijsheid en burgerschap. 

Wil je meer weten, neem contact op: contact@onderwijs2go.nl

Bronnen

Kamerbrief-masterplan-basisvaardigheden.pdf (overheid.nl) 

Cognitieve functies uitgelegd – StiBCO

De belangrijkste gesprekstechnieken - Start2Create 

Beleidsmakers moeten zich bewuster worden van hun eigen mensbeelden – Sociale Vraagstukken 

BOB-model - Managementmodellensite 

Waar komt 'ons' BOB model voor besluitvorming in crisisteams vandaan? - Zaak voor Crisiskunde