Voorkom de nummer 1# belemmering bij begrijpend lezen

Je kent de uitspraak van Trump vast nog wel: “America first”. In het Nederlandse onderwijs bestaat een variant hierop.

In deze blog ontdek je een verborgen principe in het onderwijs aan de hand van drie vragen:

• Wat is de nummer #1 belemmering bij begrijpend lezen?
• Waarom is deze belemmering een stevig probleem?
• Hoe voorkom je deze belemmering?

Wat is de nummer #1 belemmering bij begrijpend lezen?

Ik kreeg een prachtig voorbeeld van de #1 belemmering aangereikt van een leerling uit 3 vwo.

We waren samen in gesprek over begrijpend lezen. Zij had het over Greta Thunberg. Klimaatactiviste. Het meisje dat op de klimaattop een stevige speech hield.

De meeste mensen hebben er een mening over. Maar de inhoud van haar woorden, daar letten de mensen niet meer op. Haar non-verbale gedrag is blijven hangen met het befaamde ‘How dare you!’.

Mensen hebben al snel een (voor)oordeel over het optreden van Greta Thunberg. Ook over wie ze als persoonlijkheid is. Dat vooroordeel, het idee over dit meisje, is zo snel bepaald. Er worden zelfs allerlei grapjes bij gemaakt.

De inhoud van haar boodschap is buitenbeeld geraakt.

Dat is opvallend. Het is zelfs fascinerend dat die boodschap niet meer in beeld is. De (voor)oordelen circuleren rond, terwijl mensen niet eens aanwezig waren of het meisje persoonlijk kennen. En die (voor)oordelen zijn soms harde, felgekleurde meningen.

Okee, er zijn ook pastelgekleurde meningen, die zijn wat ‘lieviger’. Maar een mening is snel gegeven en wij Nederlanders staan erom bekend dat we snel onze mening geven. Kritisch.

En wat volwassenen doen, tsja… dat doen leerlingen ook. Ze denken niet eerst na maar proppen zo hun eigen mening overal bij.

Ik noem dat ‘eigen mening first’.

De verweving van ‘eigen mening first’ in het onderwijs

Eigen mening first is in de begrijpend leesmethodes in Nederland verweven. Neem een vraag als: “Waar denk je dat de tekst over zal gaan?”

Zonder dat de tekst gelezen is stoppen leerlingen onbewust hun eigen kennis, vaardigheden, ervaringen en meningen in het antwoord. Het valt leerkrachten vaak niet eens op, of ze accepteren een uitwaaiering van het gesprek.

Nog een voorbeeld

Deze vraag dan, na het lezen van de tekst: “Wat vind je van deze tekst?” Dat is een echte meningsvraag, waarbij het ‘ik’ heel belangrijk is, die komt als eerste.

Zo ontstaan snel vooroordelen. Zelfs al vragen leerkrachten door: “Waarop is je mening gebaseerd?” dan nog is het weerleggen van vooroordelen bijna onmogelijk.

We gaan uit van de ontvanger

In het onderwijs worden allerlei vragen gesteld: interpretatievragen, beoordelingsvragen, belevingsvragen. Maar het zijn vragen die uitgaan van de ontvanger van de boodschap.

Het is vast en zeker heerlijk discussiëren tussen leerlingen, maar of het over de tekst gaat?

Waarom is deze belemmering een probleem?

Waarom werkt ‘eigen mening first’ als een belemmering? Ik heb hier wel een antwoord op, daar kom ik zo op. Ik deel eerst de argumenten met je, van de leerling waarmee ik aan tafel zit:

• “Als je aan het begin al je mening geeft, dan denk je het verhaal naar jezelf toe, naar wat jij vindt dat er moet gebeuren.”
• “Als je jezelf vragen over de tekst gaat stellen, dan geef je al snel iets mee aan het verhaal, iets van je eigen mening. Dan geef je de verkeerde antwoorden. Terwijl het gaat om het begrijpen van het verhaal, van de schrijver.”
• “Bij begrijpend lezen gaat het om verbanden zien, zodat je weet wat er achter zit en waar het over gaat.”
• “Het moet eerst duidelijk zijn waarom iets geschreven staat in het verhaal, voordat je conclusies trekt.”
• “Het gaat niet om de eigen beleving of interpretatie. Het gaat om het standpunt van de schrijver begrijpen.”

Praktijkvoorbeeld

De eigen mening sluipt ongemerkt naar binnen. Ik sprak een leerkracht over een methode die dieper lezen beoogt. Verdiepende tekstvragen worden gesteld. Het is belangrijk dat leerlingen met elkaar praten over hun mening.

Terecht had deze leerkracht tijdens een meeting over die methode aangegeven: “Als leerlingen met elkaar in gesprek gaan over de tekst, waarop is hun mening gebaseerd?” “Oja, dat moet je als leerkracht er nog wel even bij zeggen, het moet gaan over de tekst.”

Conclusie: het is niet vanzelfsprekend dat een mening over de tekst gaat maar wel dat die gefundeerd hoort te zijn.

Het fundament van begrijpend lezen

Begrijpend lezen is het begrijpen van een communicatiemiddel. Misschien is het je al opgevallen en anders hoop ik dat het volgende je vanaf nu opvalt…

Helaas verzanden leerlingen in hun eigen mening, ervaringen, kennis en vaardigheden. Met een gekleurde bril gaan ze uit van hun eigen standpunt. Ze zijn niet meer ontvankelijk voor de boodschap van de schrijver, de zender. Ze lezen selectief. Ze denken niet na.

Bij selectief lezen haalt de leerling met name datgene eruit wat hem/haar aanspreekt. Dat fenomeen noem ik tekstenplukkerij. Het gebeurt ons allemaal weleens en er komt miscommunicatie van. Het voorkomen van selectief lezen is belangrijk om de juiste mening te vormen.

Nog iets waardoor de eigen mening gekleurd is: denkbeelden, wensen, verwachtingen. Het werkt als ruis. Maar ook het sausje van emoties. Ken je het? Je hebt ergens een mening over, bent geïrriteerd en de vlam gaat in de pan.

Emoties werken blokkerend voor het analyseren van communicatie. Voor het analyseren moet je kunnen nadenken.

Okay, mijn antwoord op de vraag waarom ‘eigen mening first’ een belemmering is. Dat is omdat leerlingen niet meer nadenken wanneer ze hun eigen mening te vroeg toevoegen; hun denken is dan gekleurd.

Hoe dan wel?

In mijn optiek zijn de beste lezers de lezers die in de schoenen van de zender gaan staan. Die door de bril van de schrijver kijken en verbanden leggen, zonder dat ze selectief lezen. En pas daarna de verbinding leggen naar hun eigen standpunt.

De eigen mening werkt daarom belemmerend bij begrijpend lezen.

Mag die eigen mening dan helemaal niet meer bestaan? Het eerlijke antwoord: nee, bij een begrijpend lezen toets niet.

Bij allerlei andere teksten wel, alleen het moment moet heel sterk gescheiden worden: na afloop van het analyseren van de tekst.

Eerst onderzoeken, dan mening geven. Hier wordt in het onderwijs te weinig aandacht gegeven. Maar wanneer leerlingen eerst denken, dan krijg je andere antwoorden. Betere.

Slotsom

Het is goed dat leerlingen kritisch leren denken en hun mening onder woorden brengen. Het is ook goed om leerlingen creatieve oplossingen te laten bedenken. Sommige leerlingen zijn daar sterk in, zij innoveren. Maar doe dat op het juiste moment om scheefgroei te voorkomen.

Help leerlingen om het verborgen principe bij begrijpend lezen te ontdekken. Onderzoek met hen dat de eigen mening geven gevolgen heeft bij het begrijpend lezen. Geef de leerlingen handreikingen om de bril van de schrijver op te zetten. En leer ze weer nadenken.

Lees meer over hoe leerlingen begrijpend lezen leren.