Leesvaardigheid en leesplezier in het VO

Leesplezier

In Nederland daalt de leesvaardigheid, maar ook het leesplezier. Maar in Ierland is het tij gekeerd. Daar lezen leerlingen een uur lang wat ze willen lezen. Heerlijk leesplezier en de woordenschat groeit per direct.

Er zijn allerlei soorten genres. De ene leerling houdt nu eenmaal meer van actie en de andere meer van humor. De leerling die heel gevoelig is en visueel ingesteld zal indringende thema's niet willen lezen, maar andere onderwerpen juist wel.

Maar de situatie in Nederland is anders. In het voortgezet onderwijs moet je ook verplicht psychologische romans lezen voor de leeslijst. Heel interessant wat dat doet met het leesplezier. Ik neem je mee in 2 boeken die vrijwel tegelijkertijd gelezen moesten worden.

My sister lives on the mantelpiece (Engels) en Na Mattias (Nederlands)

In deze boeken komen de volgende onderwerpen langs.

My sister lives on the mantelpiece: terroristische aanslag waarbij moeder een deel van het lichaam begraaft en vader een deel in een urn heeft (leef je goed in, dit is echt luguber dat een lichaam van een kind in 2 delen wordt gesplitst) Ouders scheiden door de heftige gebeurtenis, rouw, het christelijke geloof wordt belachelijk gemaakt, gevloek, discriminatie, (kinder)mishandeling, alcoholisme, verlaten door moeder, tot in detail hoe een kat dodelijk gewond is geraakt, uitstrooien van as uit de urn en dan nog een handje overhouden en geen eind goed al goed einde.

Na Mattias: rouwende mensen na een moordaanslag, alcoholisme, gameverslaving, aftrekken, mishandeling in een relatie tussen opa en oma, uit elkaar groeiende ouders, jaloezie, omgaan met een handicap, waarheid achterhouden door de moeder van de dader voor haar eigen belang.

Kritische kanttekening bij Na Mattias

De recensies over dit boek zijn vooral lovend. Maar als ik het boek lees, dan leest het boek alleen een beetje fatsoenlijk als je alle verhalen los leest. Het helpt om in de kantlijn elke keer een letter te zetten van de naam van een van de andere hoofdpersonen, zodat het makkelijker terug zoeken is waar de dwarsverbanden liggen.

Stel dat een leerling het manuscript Na Mattias had ingeleverd bij mij, dan had ik de kanttekeningen gemaakt:

• Er zitten zinnen tussen van 52 woorden. Dat is op C2 niveau. Maak sommige zinnen leesbaarder.
• Vloeken is niet zo netjes, dus wijzig even wat woorden in beschaafder taalgebruik.
• In bepaalde hoofdstukken vraag je heel veel achtergrondkennis over ouderwetse dingen (woordenschat en context, waarbij de meest grappige 'Hyves' is). Je doelgroep is duidelijk de oudere lezer. Wil je andere doelgroepen aanspreken, leg dan wat verder uit. Desnoods in een voetnoot.
• Neem een duidelijk vertelperspectief. Leuk dat je vanuit meerdere vertelperspectieven kunt schrijven (ik persoon, verteller), het creëert wisselend een gevoel van dichtbij en afstandelijkheid. Probeer het tot een mooi lopend verhaal te maken i.p.v. allemaal losse verhaaltjes met verschillende vertelperspectieven die af en toe een overlap hebben.
• Zet leestekens. In sommige hoofdstukken ben je de leestekens vergeten te zetten.
• Er zijn hoofdstukken die een mooie opbouwende lijn hebben, maar sommige hoofdstukken zijn een beetje van de hak op de tak. Dan weer een flash back, dan weer gedachten met gevoelens om weer langs omwegen in het verhaal te komen. Maak voor jezelf eens een tijdlijn en verspring eens op de lijn per geschreven alinea/stukje tekst. Dan overzie je waar de verbeterkansen liggen. Hieronder een voorbeeldje van wat je doet in het verhaal. Een flashback mag je zeker wel eens inzetten, maar hou het overzichtelijk.

• Het hoofdstuk over de man die blind is, is het meest sociale hoofdstuk. Voor de sociaal ingestelde lezer is dat ook een fijn rust moment in je boek. Je moet je afvragen welke normen en waarden je mee wilt geven in de rest van je boek. Het is best schokkend hoe iedereen in je boek met elkaar omgaat. Zo is het leven niet bedoeld en je geeft aan de jonge lezers niet zo'n goed voorbeeld mee.
• In de tekst is heel veel open gelaten. Prima als je die ruimte geeft aan de lezer, maar realiseer je dat sommige gaten wel heel groot zijn om te overbruggen. Je lezer kan jou niet bevragen hoe je bepaalde stukken bedoeld hebt, dus je zult duidelijker invulling moeten geven. Het is nu allemaal een beetje vaag.
• Je hebt een psychologische roman geschreven. Begrijpelijk dat jij je richt op de copingstrategieën na rouw bij de verschillende personages in je verhaal. Maar er zijn hoofdstukken die amper iets met deze man te maken hebben, soms is het wel heel ver gezocht. Dan kom je alleen uit het boek als je het leest als een detective op zoek naar informatie over wie Mattias nu is.
• Voeg daarom bij je boek een overzicht toe voor de jonge visueel ingestelde lezers in het voortgezet onderwijs die met dit boek te maken krijgen. Zo help je hen door de wirwar in je boek te komen. Ik geef je hieronder een geschetst voorbeeldje met wat picto's erbij. Op deze manier heb ik een leerling begeleid, die enorm veel aversie had tegen dit boek.

Toch verplicht Na Mattias laten lezen?

Stel dat je als school toch voor dit boek kiest.

Realiseer je dat leerlingen die heel visueel en sociaal zijn ingesteld zo'n boek helemaal niet zo kunnen waarderen. Het boek is zeer ongezellig en gaat onderhuids zitten. Leerlingen krijgen een nog grotere aversie tegen lezen, zeker als ze ook nog eens dyslexie hebben.

Realiseer je ook dat je een 14/15-jarige leerling geen boek voorschotelt dat eigenlijk bedoeld is voor een volwassene van 21+. Zo geef je een kleuter van 4 ook geen young adult boek te lezen.

Geef leerlingen een overzicht mee zoals in de afbeelding hierboven, dan kunnen ze het boek beter volgen.

En maak visueel hoe er in het boek over dingen wordt geschreven. Voor wie met Sterk BEGRIP werkt, hierbij een afbeelding van de codering hoe je verbanden kunt leggen in de tekst.

Boekenlijst boeken

Stel je geeft leerlingen een lijst met boeken waaruit gekozen mag worden. Screen je boeken eens voor de hoogsensitieve leerling, die bepaalde onderwerpen te zwaar vindt.

Een voorbeeld lijst om eens kritisch naar te kijken:

• Wael = oorlogsvluchteling.
• Nicolas en de verdwijning van de wereld = ernstige dreiging en redding.
• Soldaat van oranje = verzetsstrijder 2e wereldoorlog.
• Dagen zonder Dulci = verdwijning en dood.
• Daan en Nadia = hersentumor en zelfmoord.
• Kinderjaren = concentratiekamp in oorlog.
• Nu of nooit = commando situaties als voorbeeld voor mentale kracht versterken.
• Roza = moord.
• Vogelvlucht = MH17.
• Dagen van gras = drugs, psychose.
• Confettiregen = lhbti.
• Cel = gevaren van internet.
• Wij zijn licht = dood na anorexia in een woongroep.
• Het diner = misdadige kinderen.
• Efter = medicijn tegen liefde met enge bijwerkingen.

Welk boek zou jij een hoogsensitieve leerling aanbevelen? Ik heb 'nu of nooit' geadviseerd. Ik heb het boek zelf gelezen, ben bij de theatershow van Dai Carter geweest en kijk met veel plezier naar Kamp van Koningsbrugge. Voor Dai heb ik groot respect om van hem iets te leren.

Alternatieve opties

Als een leerling boeken écht niet wil lezen omdat het te veel op het netvlies blijft staan, differentieer! Hou een leerling binnenboord. Er is genoeg literatuur voor handen. Laat de leerling een ander boek lezen en geef een kort mondeling. Of pas de schriftelijke vragen toe op personages uit het andere boek. Of geef een visuele maakopdracht om te laten zien dat het boek wel gelezen is.

Niet elke leerling zit te wachten op een thriller-/horrorervaring. En vergis je niet, niet elke leerling durft er iets over te zeggen in een groep met leerlingen en een docent die zijn eigen plan trekt. Dus denk goed na hoe je over allerlei teksten praat, hoe beeldend en shockerend zijn je voorbeelden? Kan het genuanceerder? En als je er toch over wilt praten, mogen leerlingen dan kiezen om de les even te verlaten?

Stel dat je bepaalde thema’s uit deze boeken wilt behandelen binnen de school, dan kun je leerlingen ook informatieve teksten van voorlichtingssites laten lezen en daar presentaties over laten geven in de klas. Informatieve teksten staan net iets verder weg van de emoties en kunnen daardoor vaak beter doorgenomen worden.

Er kunnen ook boeken worden gelezen waarbij leerlingen werken aan de mentale gezondheid. Neem bijvoorbeeld een boek van de commando’s die in Kamp van Koningsbrugge hebben meegedaan: 'Mentale kracht' of 'Groeipijn'. De moeite waard om leerlingen mee te geven.

Uiteraard is er ook nog het model zoals ze in Ierland toepassen. Gewoon lekker lezen, echt in de flow van een verhaal komen. Leesplezier leidt tot woordenschatuitbreiding en tot leesvaardigheid! Maar dan moet je als hele school erachter staan.

Praat met leerlingen op een andere manier over teksten. De didactische aanpak van Sterk BEGRIP helpt leerlingen om inzicht te krijgen in de tekst. En het helpt je om interessante vragen te stellen en dat leerlingen zelf ook meer vragen gaan stellen. Realiseer je wel dat leerlingen ook meer door dingen heen gaan prikken en kritischer zullen worden op je lessen.

Verder lezen

Meer lezen over leesplezier in het basisonderwijs: Leesplezier (onderwijs2go.nl)

Kwaliteitsverbetering

Wil jij graag een trainingsdag over effectief samenwerken in het PO, VO of MBO volgen, hoe je leerlingen coacht en  hoe je goed doorvraagt? Neem contact op: contact@onderwijs2go.nl.

En lees ook de andere blogs in deze serie om anders lerende leerlingen beter te begrijpen, met een andere mindset/bril te bekijken en om je handelingsrepertoire aan te vullen.

Sterk BEGRIP

Wil je een trainingssessie aanvragen over Sterk BEGRIP, neem contact op: contact@onderwijs2go.nl