Stop saai begrijpend lezen voor eens en voor altijd

Dit artikel bouwt voort op 2 andere artikelen:

Daarin staat dat het effectief is om toetsen formatief te gebruiken. En dat je met je instructie invloed hebt op de motivatie van leerlingen en de toets resultaten.

Tijd voor de volgende stap: stop saai begrijpend lezen.

In dit artikel lees je over hoe je saai begrijpend lezen stopt:

wanneer een tekst interessant is.
de techniek van begrijpend lezen toepassen gedurende de hele dag.
vakken aan elkaar verbinden met begrijpend lezen.
ouders betrekken bij de begripsontwikkeling.

Ik begin met een voorbeeld. Ik ging voor het eerst op vakantie naar Frankrijk. Op een ochtend ging ik gezellig mee heerlijk Frans stokbrood en croissants kopen. Ik keek en luisterde goed hoe er werd gecommuniceerd tussen de volwassenen, al snapte ik er helemaal niets van. Natuurlijk mocht ik ook een keer alleen naar de bakker. De bakker begon in het Frans tegen mij te ratelen en wees op verschillende teksten in de winkel.

Ik voelde de paniek opkomen, want ik begreep er niets van. Te veel onbekende woorden. Ik kon alleen maar wijzen op wat ik wilde hebben en geld over de toonbank aanreiken. Gelukkig kreeg ik mee wat ik wilde hebben. Nu ik volwassen ben en terugdenk aan dat moment, denk ik dat er een aanbieding was waar op is gewezen. Jammer dat ik het niet begreep destijds, mijn woordenschat was te klein.

Teksten, mondeling of schriftelijk, hebben een non-verbale en verbale kant in zich. Met woordenschat valt of staat het begrijpen van een tekst. Met een ruime woordenschat wordt het begrijpen van teksten minder saai. Lees verder hoe je dat doet.

Wanneer een tekst interessant is

Leesplezier en leesbeleving staat hoog in het vaandel in Nederland. Wanneer leerlingen teksten lezen die bij hun interesses passen, zijn ze meer betrokken. Leerlingen lezen boeken uit te (school)bibliotheek, dit zijn vaak verhalen.

Maar ze lezen ook allerlei zaakvakteksten en teksten uit de actualiteit, dit zijn met name informatieve teksten. Deze teksten zijn vaak wat minder smeuïg en daarom is het goed begrijpen van deze teksten een aandachtspunt. Wanneer je al met het pijlenmodel BEGRIP werkt, weet je hoe je toneel, tekenen en informatie ordenen goed toepast.

Meningen in teksten

In teksten zitten meningen verweven. Soms duidelijk merkbaar, soms subtiel. Nederland heeft een cultuur waarin de eigen mening veel aandacht krijgt. Het lezen van teksten waarbij meningen gegeven worden, leidt tot leuke discussies over de meningen van anderen. Waarom reageert iemand zo? Wat willen ze bereiken? Wat is hun denkbeeld? Hoe brengen ze dit onder de aandacht? Waar vind je dit terug in de tekst?

Nadat de leerlingen de meningen van anderen goed snappen, kan de verbinding worden gelegd naar hun eigen mening over het onderwerp. Lees het goed: nadat. Dit is wat leerlingen moeten leren. Ze moeten leren dat ze hun eigen mening even moeten parkeren totdat ze de tekst goed begrijpen. Gaan ze uit van de eigen mening, dan lezen ze met een gekleurde bril en trekken ze verkeerde conclusies. Dan is er sprake van miscommunicatie met de schrijver. Een tekst wordt voor leerlingen interessant wanneer ze deze goed begrijpen. Eigen mening first? Nee, even wachten dus tot de tekst is begrepen. Iets begrijpen maakt het interessant. Wanneer je de online training hebt gevolgd, weet je hoe je leerlingen hierop wijst.

Verschillende soorten bronnen begrijpen

Kies dus veel verschillende soorten teksten. Denk ook aan het begrijpen van een blog of zelfs een vlog. Daarnaast is een infografic begrijpen, of een website interessant voor leerlingen.

Blijf het pijlenmodel BEGRIP goed toepassen, zodat de leerlingen alle informatie ordenen en er grip op krijgen. Maar er zijn meer kansen om de techniek van begrijpend lezen, ofwel het leggen van verbanden te oefenen.

Techniek van begrijpend lezen toepassen gedurende de hele dag

Met de online training heb je de techniek van begrijpend lezen samen met leerlingen goed onder de knie. Drie kwartier per week onderwijs jij de leerlingen gestructureerd de techniek van begrijpend lezen.

Maar deze techniek van begrijpend lezen valt goed toe te passen bij elk vak. Want het is het bewust maken bij leerlingen om verbanden te leggen.

Stel je geeft rekenen. Daar geef je ook instructie bij. Misschien is het voor leerlingen vooral begrijpend luisteren en kijken, maar ze moeten goed luisteren naar het stappenplan dat je aangeeft om een rekendoel te bereiken. Doen ze dat niet, dan maken ze de rekenopgave niet goed.

Of stel je geeft een van de zaakvakken. Geschiedenis bijvoorbeeld. Prachtige momenten om oorzaak-gevolg relaties te bespreken.

Of stel je moet bemiddelen bij een ruzie op het schoolplein. Feiten en meningen onderscheiden, met verwachtingen en wensen onderscheiden. Geëmotioneerde leerlingen moeten eerst kalmeren, voordat ze kunnen nadenken over wat de ander en wat zijzelf willen en verwachten.

Benoem de begrijpend leesbegrippen veelvuldig, zoals oorzaak-gevolg en doel-middel. Zo wennen leerlingen aan de termen en begrijpen ze de verschillende toepassingen gedurende de hele dag.

Waar mogelijk zet je informatie in een pijlenmodel. Zo krijgen leerlingen een stevig denkkader wat ze in hun vervolg opleiding ook goed kunnen toepassen. Door de hele dag verbanden te leggen, raken leerlingen gewend om zo te denken. Steeds vaker hoor je dan: “ Oh, nu snap ik het.”

Bij projectmatig werken maak je een nog sterkere verbinding om de begripsontwikkeling positief te stimuleren.

Vakken aan elkaar verbinden met begrijpend lezen

Begrijpend lezen is de basis van het hele onderwijs.

Er zijn verschillende tekstsoorten. Elke tekstsoort heeft eigen doelen. Zo is een advertentie bedoeld om je iets te laten kopen. Of een gedicht om op je emoties in te werken. Of een blog/vlog om je te beïnvloeden.

Toch is het van belang om ook veel te lezen met leerlingen over onderwerpen die toekomstbestendig zijn. Bijvoorbeeld de klimaatsverandering, voedselvoorziening en gezond leven, energiebronnen en techniek, volken die zich verplaatsen en voorkomen van oorlog, ict en criminaliteit, beroepen van de toekomst. Teksten die passen bij de zaakvakken.

Als bij zo’n tekst een gastspreker of een maatschappelijk uitje gekoppeld is, dan gaat het onderwerp leven.

Leerlingen zijn extra gemotiveerd wanneer de kunstvakken en techniek gekoppeld worden aan begrijpend lezen. Maar, dan moet het onderwerp van begrijpend lezen wel ingebed zijn in een project. Een losse les begrijpend lezen met een uitwerking van bijvoorbeeld iets tekenen is niet zo interessant voor leerlingen. Want het heeft dan geen reden waarom ze tekenen. Wanneer je projectmatig werkt, dan valt begrijpend lezen in het project. Zaakvakteksten kun je dus uitstekend gebruiken voor begrijpend lezen.

21th century skills inzetten

Onderzoeken, ontwerpen, presenteren en natuurlijk samenwerken, het zijn 21th century skills. Losse activiteiten blijven niet zo goed hangen bij leerlingen. Koppel je ze daarom aan een relevant project dan heeft nut. Het pijlenmodel BEGRIP is toepasbaar bij het begrijpen van een tekst, maar hetzelfde denkkader is bruikbaar bij het onderzoeken, ontwerpen, presenteren en samenwerken. Super handig.

Toen ik overigens het principe van een tekst koppelen aan andere vakken toepaste bij kleuters, bleek dit al effectief. Kleuters mochten meedenken hoe ze een tekst uitwerkten in de verschillende hoeken. En ik vulde dat aan met wat ik wilde dat ze oefenden en ervaarden. Bij elk thema/project gingen we op pad of nodigde ik iemand uit. Het waren prachtige onderwijsmomenten.

En dan werkten we naar een presentatievorm, waarbij er niet allemaal dezelfde werkjes waren, maar waarbij kleuters originele ideeën verwerkt hadden. Het klaslokaal was niet een verzameling van werkjes, maar het lokaal ademde het project met alle mogelijke talentontwikkeling van leerlingen. Jaren later hoorde ik van ouders en inmiddels volwassen geworden leerlingen dat het een blijvende indruk had gemaakt.

En dit kan ook met de midden- en bovenbouw. De ervaringen die ik heb opgedaan als procesbegeleider om begrijpend lezen te implementeren op scholen en daarbij te koppelen aan andere vakgebieden geven dezelfde soort verhalen. Dan is lezen niet meer een geïsoleerde bezigheid op school, maar geïntegreerd en nuttig.

Met het pijlenmodel BEGRIP krijgen leerlingen er een stevig denkkader bij, ze leren informatie ordenen, verbanden leggen en betere conclusies trekken. De gevonden informatie kunnen ze weer gebruiken voor onderzoeken, ontwerpen, samenwerken en presenteren. Dus het combineren met de andere vakgebieden maakt lezen relevant. Leerlingen hebben de informatie nodig voor het behalen van doelen uit de andere vakgebieden. Dan is begrijpend lezen niet meer alleen toets vragen beantwoorden, maar is het ingebed in het project.

Ouders betrekken bij de begripsontwikkeling

Ik herinner mij nog dat ik als kind elke week woordenschat mee naar huis kreeg op de basisschool. Ik had er destijds een flinke hekel aan, omdat de woorden niet in een context stonden. En ik had geen idee hoe ik de woorden thuis goed kon leren. Dus deed ik maar wat om te leren en van overhoorden mijn ouders mij. Zij noemden het woord, ik moest de betekenis uit mijn hoofd kennen.

In de loop van de jaren is de didactische ouderbetrokkenheid in het algemeen verminderd. Dit komt deels doordat ouders vaak allebei moeten werken, de verwachtingen van de school hoger zijn, maar ook doordat scholen didactisch de deuren dicht houden. Er ligt dus meer op het bordje van de school. Waarbij tegelijkertijd de remedial teachers helaas vaak weg bezuinigd zijn.

Tegenwoordig wordt er amper meer woordenschat mee naar huis gegeven als huiswerk. En als het al meegegeven wordt, dan zit daar geen gebruiksaanwijzing bij om te leren leren.

En hier liggen kansen. Want is het uiterst belangrijk om ouders te betrekken bij de begripsontwikkeling. Ja, ouders zijn vaak erg druk, ben ik ook als ouder. Maar met wat creativiteit zijn ouders bereid om hun kind te ondersteunen. Ouders gaan voor hun kind. Didactische ouderbetrokkenheid kun je aansturen als leerkracht.

Enkele tips:

Geef spelsuggesties om woordenschat te oefenen via een besloten app-/mailgroep voor de ouders van de groep. Waarbij je ook de voordelen benoemt voor hun eigen kind.
Zorg er wel voor dat woordenschat binnen het thema/project valt, voorkom nutteloosheid. Alles wat wordt geoefend moet de intentie hebben om teksten beter te begrijpen.
Geef pittige leesteksten mee naar huis. Teksten die passen in bij het thema/project waar de woorden in terug komen. Ouders lezen met hun zoon/dochter de tekst pre-teaching en dan kun je daar op school op voortborduren door de tekst uit te pluizen en te verbinden aan andere vakken.
Er zijn leerlingen waarbij de ideeën gaan borrelen. Geef leerlingen ruimte om initiatieven vanuit thuis te nemen wanneer het aansluit bij het thema/project. Voor ouders ontzettend leuk om te zien waar talenten van hun zoon/dochter liggen.

Op school de woorden van het thema/project overhoren kan op verschillende manieren:

met tafel-whiteboards
spelletjes
hints
uitbeelden
pictionary (tekenen)
woorden in een zin laten zeggen
in groepjes zo snel mogelijk de betekenis met elkaar overleggen en elke keer moet een andere leerling van het groepje de betekenis zeggen

Wanneer je nog een stap verder wilt gaan met didactisch ouderschap betrokkenheid, vraag dan ouders om de begrippen ‘oorzaak-gevolg, doel-middel, feit-mening, voorbeeld, tegenstelling’ vaak te gebruiken. Dit levert resultaat op, meer motivatie bij leerlingen en hogere leerrendementen.

Samenvatting om saai begrijpend lezen te stoppen

In dit artikel heb je gelezen over dat teksten interessanter worden wanneer leerlingen deze beter begrijpen. Dit doe je door de techniek van begrijpend lezen aan te leren. De vaardigheden om verbanden te leggen kun je op meerdere momenten van de dag toepassen. En bij thematisch/projectmatig werken verbind je vakken aan de begrijpend leestekst. Zet je ouders daarnaast in om de begripsontwikkeling te ondersteunen, dan heb je de meest optimale situatie gecreëerd om de begripsontwikkeling te stimuleren.

De hoofdgedachte uit dit artikel

Leerlingen snappen meer door het gebruik van veel verschillende soorten teksten, de hele dag verbanden leren leggen, projectmatig werken en didactisch samenwerken tussen school en ouders. De begripsontwikkeling groeit. Daardoor zijn ze meer gemotiveerd en halen ze hogere resultaten.

Mijn conclusie is: je hebt als leerkracht grote invloed op de begripsontwikkeling van leerlingen. Jij bent degene die begrijpend lezen van saai naar boeiend omzet.

Lees meer over visies op begrijpend lezen.