Hogere resultaten met studerend lezen is de crux voor het onderwijs. Leerlingen kunnen echt hogere resultaten behalen dan dat ze nu doen. En het maakt niet uit op welk niveau dat is. Waarom lukt het om hogere resultaten te behalen door studerend lezen en leren. En is geletterdheid echt haalbaar?
Hierbij mijn gedachtegang. Sterk BEGRIP is echt een kapstok voor leerlingen, leerkrachten en ouders om informatie te verwerken. In het basisonderwijs hebben leerlingen 1 à 2 leerkrachten, in het VO veel docenten. De crux is om het een way-of-life te maken. Hoe doe ik dat nu?
- in alle instructie en gesprekken pas ik de theorie toe: woorden gebruiken die tekstverbanden aangeven, bijpassende denkvragen stellen, armbeweging om tekstverbanden en verschillende perspectieven te ondersteunen.
- in elke tekst werk ik met het labelen van informatie op basis van tekstverbanden, hierdoor wordt gelijk nagedacht over eventuele toetvragen. Voordoen, samendoen, nadoen, zelf doen werkt om de informatie op te schrijven.
Deze blog is gebaseerd op 4 jaar lang observeren, doelbewust trainen met leerlingen en vragen stellen in het basis- en voortgezet onderwijs. De corona-crisis komt daar nog weer bovenop en raakt leerlingen die moeite hebben met studeren. Extra stimulans geven helpt om te werken aan geletterdheid.
5 voorbeelden hoe leerlingen vooruitgaan met studerend lezen door Sterk BEGRIP
- Een leerling met een verstandelijke beperking in de derde van het vmbo haalt een 5,2 voor een Nederlands schrijfopdracht. Dat lijkt laag, maar het klassengemiddelde is een 5,6! De schrijfopdracht bestaat uit een groot begrijpend lezen deel. Begrijpend lezen is wat de school bij deze leerling al een jaar los gelaten heeft gezien de beperking, maar ik vond dat daar nog kansen lagen. Bij de zaakvakken haalt ze mooie cijfers en dat is allemaal begrijpend lezen.
- Drie leerlingen groep 8 (van verschillende scholen) krijgen een hoger schooladvies. Alle drie de leerlingen hebben een havo-advies gekregen na aanwijzingen om op een andere manier met begrijpend lezen bezig te zijn. Daarbij zijn de betreffende leerkrachten echt goed gaan kijken naar de leerlingen.
- Een vwo-leerling in de 4e haalt mooie cijfers, terwijl om haar heen veel klasgenoten veel onvoldoendes halen.
- Een havo-burgklas leerling bereidt zich voor op de toetsweek. Deze leerling had in groep 5 speciaal onderwijs in beeld vanwege meer/hoogbegaafdheid, dyslexie, woordvindingsproblematiek en adhd. Maar ze zit nu op de havo. Voor het vak nask (natuurkunde-scheikunde) zijn alle lessen in de lockdown en tijdens de gedeeltelijke schoolopening uitgevallen. Maar in de toetsweek blijkt de lesstof wel op het toetsrooster te staan. Het kostte een paar uur om een heel hoofdstuk zelfstandig door te nemen, maar het lukte om de informatie zelf te verwerken. Later werd er een mail gestuurd over een nieuw toetsrooster…je raadt het al, deze toets zou niet worden afgenomen. Maar het studerend lezen had een enorme boost gekregen.
- Dezelfde havo leerling liet ook trots een samenvatting zien over de lesstof van biologie: “Mooi is deze geworden, he? Ik heb eerst alle moeilijke woorden opgeschreven en nu hou ik dit nog over als samenvatting en daarna begreep ik de tekst beter!”
Dit is natuurlijk niet vanzelf gekomen. Daar is hard aan gewerkt. Hieronder 3 hoofdpunten.
#1 planning en priorisering
Het begint bij planning en priorisering. En dan niet een planning zoals die gevraagd wordt op school om de lesstof op te delen in brokjes. Ik hoor namelijk van allerlei leerlingen dat planningen niet werken. Daarom werken volgens een paar principes:
- Mobiel wegleggen.
- Maakwerk zoveel mogelijk op de dag dat je het op krijgt.
- Woordjes leren: elke dag. Schrijf de woorden op, welke je niet weet herhaal je net zolang tot je ze weet. Schrijven, schrijven, schrijven!
- Samenvattingen schrijf je in het weekend.
- Toetsweek in het vooruitzicht: begin een week van te voren met het leren van de samenvattingen. Steeds intensiever. Hou het woordjes leren bij. En voila! Op tijd de toetsweek in!
- Praktijk opdrachten: uitzoeken wat je precies moet doen en dan zo snel mogelijk mee beginnen en elke keer een stukje doen.
- Samenwerk opdrachten: zo snel mogelijk afspraken maken wie wat doet en wanneer het samenvoegen is.
#2 woordenschatuitbreiding
Net als bij het leren van een vreemde taal helpt bij zaakvakken ook om bezig te zijn met moeilijke woorden. In veel methodes staan alle moeilijke woorden in een woordenlijst, maar het helpt om deze woorden met betekenis zelf ook op te schrijven. En dan herhalen, herhalen en natuurlijk toepassen.
Gebruik een moeilijke woordenschrift of schrijf bij elke samenvatting de moeilijke woorden op. Ik weet dat er veel gebruik wordt gemaakt van apps, zoals quizlet. Maar voor leerlingen die moeite hebben met lezen en leren helpt schrijven en hardop verwoorden het beste.
#3 informatie verwerking
Leerlingen verwerken de informatie beter wanneer ze weten waar ze op moeten letten tijdens het labelen/ordenen. Hoe beter ze daarin zijn onderwezen, hoe makkelijker het gaat. Ze snappen dan wat een oorzaak en een gevolg is. Leerlingen weten hoe ze probleem-oplossend denken in een tekst kunnen herkennen. En ze weten welke informatie hoort bij het juiste personage.
Het maakt niet uit welk vak het is, het principe werkt altijd op dezelfde manier. Ze ordenen de informatie zodanig dat ze gelijk al voorbereid zijn op mogelijke toetsvragen. Want hogere resultaten met studerend lezen is écht de crux voor het onderwijs.
Tips voor het basisonderwijs ter voorbereiding op het voortgezet onderwijs
Zo werk je aan studerend lezen voor hogere resultaten:
- Leerlingen krijgen voor zaakvaktoetsen vaak een kant-en-klare samenvatting mee in het basisonderwijs. Maar daar leren ze niets van ter voorbereiding op het voortgezet onderwijs. Laat leerlingen zelf een samenvatting schrijven van het hoofdstuk en controleer deze voordat ze gaan leren. Let vooral op hoe ze verbanden leggen! En voorkom eenzijdige samenvattingen.
- Geef elke week woordenschatoefeningen mee naar huis en overhoor die op school.
Tips voor het voortgezet onderwijs
Zo werk je aan studerend lezen en leren voor hogere resultaten:
- Kies een zaakvak waarbij veel gelezen moet worden als insteek-/startpunt om de geletterdheid doelbewust en nuttig voor leerlingen te laten ervaren. Neem een hoofdstuk wat in de les behandeld is en kijk wat de gemiddelde cijfers zijn van de afgelopen 3 jaren (2 jaar pre-corona, 1 jaar corona). En ga ervoor om de cijfers van de toets over dat hoofdstuk omhoog te brengen met Sterk BEGRIP. De docent geeft gewoon de les, liefst al met wat aanwijzingen om bepaalde woorden toe te voegen in de instructie. Leer de theorie van Sterk BEGRIP aan hoe ze thuis met zo’n tekst bezig kunnen zijn ter voorbereiding op een toets. Geef leerlingen leertips mee. Na de toetsafname volgt een analyse welke soort vragen in het model nog moeilijk zijn, dan kan daar in de volgende periode extra aandacht aan gegeven worden.
- Breid bovenstaande principe uit naar de andere vakken waar begrijpend lezen onderdeel van is, in combinatie met digitale geletterdheid.
- Vraag bij de zaakvakken samenvattingen op, dan kun je zien hoe het tekstbegrip is. Kijk goed naar hoe leerlingen omgaan met het leggen van verbanden binnen de lesstof.
- Betrek ouders bij het ondersteunen van planning en priorisering.
- Vraag afspraken op bij samenwerkopdrachten en help de leerling die moeite heeft om zijn/haar werk te doen. En reken de sterke leerlingen niet op af op de zwakke leerling. Voorkom social loafing en frustratie!
Kijk en lees verder…
Een grappige video waarbij studerend lezen en leren ver te zoeken is: ik. moet. dit. leren.
Lees meer over modelen van begrijpend lezen.
Lees meer over een experiment over samenvatten.
