Wat is een goede methode voor begrijpend lezen in het basisonderwijs?

Hoe kom je aan een goede methode voor begrijpend lezen?

Stel je bent als school niet tevreden over de methode begrijpend lezen. Stiekem ben ik nieuwsgierig naar de reden, waar liep je tegen aan? En net als andere scholen gaan een paar kartrekkers op zoek naar het ei van Columbus. Maar dan moet het hele team er nog achter staan. De Vlaamse Onderzoeksraad (VOR) (2019) geeft het advies om te kijken naar een aantal punten bij het beoordelen van begrijpend leesmethodes. Zoals de sterktes in je team, je eigen taalbeleid, de leerlingeninstroom en de eigen taalmethode. Want elke context en schoolvisie is weer anders.

Hoe bepaal je dan of een methode effectief is voor jouw school? Want er zijn methodes waarbij hard geroepen wordt dat het gebaseerd is op wetenschappelijk onderzoek. Maar er valt echt wat op de kwaliteit van teksten en instructie aan te merken. Zeker als het gaat om de gekozen aanpak ná het wetenschappelijk onderzoek.

Wat is dan wijsheid? Want het feit is dat de leesvaardigheid en leesmotivatie zorgen baart. Is het kiezen van kant-en-klaar materiaal dan de beste keuze? Of is inzetten op scholing interessant, zodat je als leerkracht zelf ‘in the flow’ komt en zo je leerlingen meeneemt? De Vlaamse Onderwijsraad geeft adviezen die ook voor Nederland interessant zijn. Zeker in de tijd van het achteruitgaan van de leesvaardigheid, het wegwerken van achterstanden door de pandemie en onderwijsvernieuwing voor de toekomst.

Welke inspiratie geeft Vlaamse Onderwijsraad voor het kiezen van een eigentijdse didactiek in het basisonderwijs?

Wat de VOR heel fijn heeft gedaan is een samenvatting maken vanuit wetenschappelijk onderzoek. Daaruit komen 5 sleutels voor effectief begrijpend leesonderwijs uit naar voren. Daar kom ik zo op terug.

Ook heeft de VOR heeft 14 didactische aanpakken/methodes op een rij gezet om te vergelijken met die 5 sleutels. Interessant zijn de hamvragen die de VOR (2019) aan scholen geeft om over na te denken: Hoe denken wij dat deze aanpak onze eigen aanpak van begrijpend lezen verrijkt? En hoe zorgt deze aanpak ervoor dat onze leerlingen beter en liever zullen begrijpend lezen?

In dit artikel voeg ik Sterk BEGRIP aan hun rijtje toe, als nieuwe aanpak om leerlingen leesvaardiger te maken. Maar eerst de 5 sleutels voor effectief leesonderwijs, om vandaaruit in te zoomen op Sterk BEGRIP.

5 didactische sleutels voor effectief leesonderwijs

De VOR (2019) geeft 5 didactische sleutels voor effectief leesonderwijs om tegelijkertijd op in te zetten.

Sleutel 1: Transfer

Leergebieden – vakoverstijgend
Leerjaren – schoolbreed
Leesbeleid – visie
Brede socio-culturele context

Sleutel 2: Leesmotivatie

Autonomie – zelf keuzes maken
Verbondenheid – samenwerken
Competentie – successen, beheersingsdoelen behalen

Sleutel 3: Functionaliteit

Uitdagend
Betekenisvol
Interesses

Sleutel 4: Interactie

Tussen de volwassene en de leerling (voor / tijdens / na het lezen)
Tussen leerlingen (peer tutoring / coöperatief groepswerk)

Sleutel 5: Strategie instructie

Strategieën
1. Vragen stellen
2. Tekstinhouden visualiseren
3. Verbindingen maken
4. Samenvatten
5. Tekststructuren herkennen
6. Tekstoriëntatie en leesdoelen
7. Begrip bewaken en verhelderen
Systematiseren
- In kaart brengen
- Modelleren – multicomponent
- Coachen en faciliteren – zelfregulatie

De VOR heeft voor elke didactische aanpak een menukaart (fiche) gemaakt, zodat scholen inspiratie krijgen om hun keuze te maken.

Om enigszins in het format van de VOR te blijven, werk ik Sterk BEGRIP hier onder voor je uit. Zo kun je Sterk BEGRIP meenemen in je zoektocht naar een goede methode voor begrijpend lezen. Wel kies ik voor een persoonlijke aanspreekstijl.

Sterk BEGRIP als didactische aanpak

Wat: Sterk BEGRIP is gebaseerd op de gekraakte code voor begrijpend lezen. De code staat op 1 A4 ‘het pijlenmodel BEGRIP’. Schematisch worden 4 tekstverbanden met 3 onderliggende kernvragen, 33 basisvragen, 16 deelvaardigheden visueel gemaakt. Alles is erop gericht om leerlingen tekstinzicht te geven.

Waarom: Sterk BEGRIP is een integraal programma om de leesvaardigheid en leesmotivatie te versterken. Het is in samenwerking met leerlingen en leerkrachten uitgewerkt. Maar het begint bij scholing van de leerkracht. Want het is de bedoeling dat het als een way-of-life toegepast wordt. Dus bij élke vorm van communicatie, waaronder dus het begrijpen van teksten.

Hoe: De ontdekte theorie van begrijpend lezen (pijlenmodel BEGRIP) vormt de rode draad gedurende de hele dag. Hierbij wijzen de leerkracht bij allerlei teksten elke keer naar het pijlenmodel BEGRIP. Daarnaast krijgen leerkrachten hernieuwde energie. Ze nemen hun leerlingen mee in een rijke taalomgeving met sterke vragen en boeiende opdrachten. En dat kan door het huidige aanbod te verrijken. Maar ook door nieuwe verhalend ontwerpen neer te zetten.

Uitgelicht

Sterk BEGRIP is een samenhangend systeem van groep 1-8 rondom het pijlenmodel BEGRIP:

Instructie
Leerlijn
Cito begrijpend lezen analyseren
Leesbaarheid van een tekst bepalen
Samen praten over teksten
Relevante leer- en leesomgeving opzetten
Samenwerken met ouders
Onderzoek

Een goede methode voor begrijpend lezen

Sterk BEGRIP werkt als vliegwiel voor het onderwijs, want zo zou een goed methode voor begrijpend lezen moeten werken. Begrijpend lezen is tenslotte de basis voor alle vakken. Door deze professionalisering weet iedereen in het team exact welke denkfouten leerlingen maken. Ook heeft het hele team ideeën hoe ze instructie ze geven om leerlingen doelbewust vooruit te helpen. Want tekstverbanden hangen logisch met elkaar samen. En vragen zijn geordend. Daarbij zijn alle deelvaardigheden in kaart gebracht om denkfouten te ondervangen. Het pijlenmodel BEGRIP vormt dus een gezamenlijk denkkader tussen de leerkracht, leerling en schrijver van de tekst (zender). Met het pijlenmodel BEGRIP geef je leerlingen inzicht in alle vormen van communicatie.

Doordat het een compleet systeem is, is het nu ook mogelijk om de CITO begrijpend lezen de analyseren. Daarmee krijg je inzicht in hoe jouw instructie is geweest en waar de leerlingen nog verder in kunnen ontwikkelen.

Er wordt gebruik gemaakt van leerkracht-gestuurde instructie om te leren hoe je een schrijver begrijpt. En de leerkracht is coach om verder te leren met leesdoelen. Interactie stimuleren met goede denkvragen is cruciaal binnen Sterk BEGRIP.

Didactische sleutels bij Sterk BEGRIP

Sterk BEGRIP zet stevig in op alle 5 de sleutels, zodat het een goede methode voor begrijpend lezen is geworden.

Een schrijver is een zender en brengt een probleem of leuke gebeurtenis onder de aandacht. Dat zoeken naar het probleem of gebeurtenis en het uitpluizen welke informatie bij welke persoon hoort, staat centraal. Via strategie instructie en interactie komt de tekst tot leven. De leerlingen moeten het hart van de schrijver voelen. Daardoor kunnen oorzaak en gevolg, doel en middel, feiten en meningen, hoofdzaken en bijzaken goed ontdekt worden in de tekst. Het voordeel is dat leerlingen dan betere conclusies trekken.

Let op: voorspellen en voorkennis activeren wordt bewust geminderd, omdat er nare bijwerkingen aanzitten. Zo hebben leerlingen meer tijd om te begrijpen waar de schrijver het over heeft. Juist ook de zwakke leerlingen moeten leren puzzelen met de informatie uit de tekst.

Het pijlenmodel BEGRIP is een groeimodel wat eenvoudig begint in groep 1-2 en compleet is in groep 8. Daardoor hebben leerlingen goed zicht op hoe begrijpend lezen in elkaar steekt. Het maken van de transfer naar alle vakken en sociale situaties is de kracht van het model. Het gaat tenslotte om communicatie begrijpen en inzetten.

Bij het gebruik van Sterk BEGRIP is het belangrijk dat je samen met de leerlingen het voelt borrelen van binnen en ze zelf keuzes kunnen maken. Daarom geeft Sterk BEGRIP de optie voor verhalend ontwerpen, zodat de leesmotivatie van jou en de leerlingen vergroot. Dit is ook zeer interessant om hoogbegaafde leerlingen mee te laten doen. Verhalend ontwerpen staan in het teken van maatschappelijke onderwerpen die er functioneel echt toe doen. De samenwerkingsopdrachten passen in de verhalend ontwerpen.

De hamvraag die vanuit Sterk BEGRIP continue gesteld wordt: ‘Waarom laat ik mijn leerlingen deze tekst lezen?’

In de praktijk

Sterk BEGRIP helpt je om nog eens goed naar leerlingen en instructie te kijken. Daarnaast het geeft de mogelijkheid om allerlei sociale settings te bespreken met leerlingen. Ook verrijk je de zaakvakken met goede vragen. En je stimuleert leerlingen om met elkaar in gesprek te gaan. Verder helpt het intern begeleiders om jou bewust te ondersteunen. En de oudergesprekken verdiepen zich, want jij weet waar je het over hebt. De verhalend ontwerpen geeft je de ruimte om je creativiteit in te zetten en leerlingen op ludieke wijze langere teksten te laten lezen die er toe doen.

Als je kant en klare teksten met invulvragen wilt, dan is het beter om op zoek te gaan naar een andere methode. Maar wil je samen met je team excellente kennis als way-of-life inzetten dan is Sterk BEGRIP echt iets om te onderzoeken. Dus 0p basis van de 5 sleutels durf ik te stellen dat Sterk BEGRIP een goede methode voor begrijpend lezen is.