Hoe leer je begrijpend lezen?
Stel je hebt leerlingen bij jouw op school waar meer inzit, maar het lukt je niet om begrijpend lezen voldoende bij te brengen. Ben je ervan bewust dat er meerdere visies zijn op begrijpend lezen en dat die visies bepalend zijn voor het lesstofaanbod en de instructie? De keuze heeft namelijk grote invloed op de leesvaardigheid.
Vòòr de coronacrisis was er al een probleem mee. Door de coronacrisis is dit alleen maar groter geworden, want de schooladviezen vallen al lager uit. Dus de manier waarop het tot nu toe ging, is niet voldoende. En meer van hetzelfde dus ook niet. Hoe dan wel?
4 visies op begrijpend lezen die invloed hebben op de leesvaardigheid van leerlingen
(De 4 visies zijn gebaseerd op de informatie van Adri van den Brand – ‘Lezen? Dat kun je toch niet leren!’)
De holistische visie
Veel lezen, zodat je steeds meer begrijpt, zo leer je goed begrijpend lezen. Deze visie komt door het leesoffensief steeds meer in beeld. De mening van de lezer over de tekst is daarbij van belang om tot leesmotivatie te komen.
De taalpsychologische visie
Leren lezen met strategieën en aanleren van losse deelvaardigheden. Veel oefenen met losse teksten. In het Nederlandse onderwijs gebruiken de meeste scholen Nieuwsbegrip als begrijpend leesmethode.
Al krijgt de inhoud aandacht, toch is de instructie jaren gericht geweest op het aanleren van strategieën. Het ‘leren voorspellen’ en ‘de voorkennis activeren’ krijgen veel aandacht in deze methode. Maar de bijwerkingen hiervan zijn onderbelicht: snelle aannames doen, eigen belevingswereld ín de tekst leggen, alleen antwoorden opzoeken in de tekst en een ongemotiveerde houding, omdat de teksten niet met elkaar samenhangen en de instructie zwak is.
Als leerling zie je daardoor begrijpend lezen als een trucje, zonder dat je de inhoud van de tekst onthoudt of dat je strategieën toepast in andere vakgebieden.
Leesstrategieën geven een negatieve bijsmaak als het gaat om begrijpend lezen. Want voorspellen waar een tekst over gaat, is in combinatie met eigen voorkennis, alleen interessant als je er een werkstuk o.i.d. over maakt. Maar bij een CITO-toets begrijpend lezen is het funest als je invult wat jij wilt dat er staat.
Als deelvaardigheden los aangeleerd worden en maar eens in de zoveel weken geoefend wordt, dan is dat ineffectief.
De communicatieve visie
De verbinding leggen tussen de schrijver en de leerling is de kern van deze visie. Je kunt een tekst pas begrijpen in een vraag- en antwoordsessie met de schrijver. De communicatieve context geeft betekenis aan de tekst. Lezen, stellen en taal worden bewust met elkaar gecombineerd. Er zijn vrij weinig methodes die de communicatieve visie als leidraad hebben.
Nieuwsbegrip geeft aan dat ze zich richten op de inhoud van de tekst, maar deze methode maakt gebruik van samengestelde teksten met verschillende schrijver, genres en tekstdoelen. Daardoor wordt de communicatie van de oorspronkelijke schrijvers doorbroken. Omdat de teksten allemaal losstaand zijn, gaat de inhoud het ene oor in en het andere oor weer uit en krijgen leerlingen geen duurzame relatie met het onderwerp en de oorspronkelijke schrijver.
De functionele visie
Lezen is een middel om informatie op te zoeken, dus begrijpend lezen valt binnen de zaakvakken. Thematisch/projectmatig werken en het stellen van eigen leesdoelen past heel mooi in deze visie.
Welke visie toetst de CITO-begrijpend lezen?
CITO-begrijpend lezen toetst de losse deelvaardigheden van de taalspychologische visie. Alhoewel deze deelvaardigheden bedoeld zijn om communicatie beter begrijpen, zie je dat scholen alleen bekijken hoe vaardig een leerling is. Maar ze weten niet goed welke fouten de leerling maakt, en wat ze eraan kunnen doen om communicatie in het algemeen beter te begrijpen.
In de praktijk van het onderwijs zie je toch vaak combinaties van de visies omdat de CITO-toets wel gemaakt moet worden. En de onderwijsinspectie rekent scholen erop af en het voortgezet onderwijs rekent leerlingen erop af, die worden bij de poort al tegen gehouden.
Hoe leer je als leerling begrijpend lezen met Sterk BEGRIP?
Stel je bent leerling die op een school zit waar Sterk BEGRIP aanvullend of volledig gebruikt wordt. Wanneer is Sterk BEGRIP voor jou dan een meerwaarde?
Wat je allereerst moet weten is dat het pijlenmodel BEGRIP de samenvatting is van de nieuw ontdekte theorie voor begrijpend lezen. Zo heb je een gezamenlijk denkkader met de leerkracht. Je weet beter waar de leerkracht het over heeft, omdat jullie allebei kunnen aanwijzen waar je zit met je gedachten. Met deze theorie begrijp je hoe communicatie in elkaar steekt en hoe je objectief luistert naar de schrijver.
Omdat Sterk BEGRIP sterk geworteld is in de communicatieve visie, is begrijpend lezen een onderdeel van totale communicatie. Daarom wordt altijd aandacht besteed aan het perspectief van de schrijver/zender en de inhoud van de boodschap en de ontvanger, of het nu mondeling, schriftelijk of multimedia is of gewoon een sociale setting.
Je leert de deelvaardigheden gecombineerd aan. Want tekstverbanden hangen logisch met elkaar samen, die staan niet op zichzelf. En vragen zijn geordend volgens een handig systeem. Zo leer je zoeken naar het perspectief van de schrijver en van de hoofdpersonen in de tekst. Super leuk om daarover samen te praten. Het voordeel daarvan is, dat je geen tijd verspilt met luisteren naar wat anderen al van het onderwerp af weten, maar dat je lekker aan de slag kunt met wat de schrijver je te melden heeft. Voorspellen is trouwens bij communiceren een no go zone, want je kan er helemaal naast zitten en je kijkt dan subjectief naar de tekst.
Doordat de deelvaardigheden ten dienste staan van de communicatie en dit helemaal helder in kaart is gebracht, heeft jouw leerkracht een middel in handen om jouw cito-toets te analyseren en je via tutoring extra aandacht te geven. Handig, want meten is weten en daardoor werk je doelbewust aan de hiaten in jouw begrip.
Maar lezen om te oefenen is saai, dus de hamvraag bij Sterk BEGRIP is: ‘Waarom moet jij als leerling deze tekst lezen?’ Wat is het nut van het onderwerp? Welke opdracht krijg jij als leerling die er toe doet in de praktijk, dus wat kan je praktisch met deze tekst? Hoe communiceer je over deze tekst?
Om jou een sterkere relatie met het onderwerp en de schrijver van de tekst te geven, krijgt jouw school tips hoe ze verhalend ontwerpen kunnen inzetten, zodat je op ludieke wijze meer teksten leest. Daarbij kunnen leesboeken uit de bibliotheek worden ingezet, maar ook kranten, internetteksten of brieven. Want die teksten zijn met een reden geschreven. Zodra jij ziet wat de schrijver ziet, is de relatie met de schrijver en het onderwerp gelegd.
Ondertussen oefen je in de projecten of verhalend ontwerpen met 21th century skills. Als jouw school het regelt, geniet je van gastlessen, excursies en een uitdagende challenge om te werken aan vakgeïntegreerd onderwijs.
Ook kan je leerkracht de zaakvakken aanvullen met goede denkvragen vanuit de communicatieve visie.
Wat is dan de meerwaarde voor de leerkracht?
Zit er een meerwaarde aan hoe je begrijpend lezen leert met Sterk BEGRIP? Jazeker! Sterk BEGRIP is de methode waarbij de communicatieve visie en taalpsychologische visie zo gecombineerd worden dat er bewust gedraaid wordt aan de knoppen (deelvaardigheden in samenhang). Daarmee kun je bewust begrijpend lezen bevorderen. Door te linken aan de CITO-toets heb je als leerkracht goud in handen. Vooral als CITO aangeeft dat ze hier al 20 jaar naar op zoek zijn. En een grote uitgeverij aangeeft dat iedereen zoekt naar de heilige graal en dat Sterk BEGRIP dit heeft. Want de functionele visie en holistische visie worden namelijk gelinkt aan de communicatieve visie. Zo ontstaat er een opwaartse druk om leerlingen leesvaardiger te maken. En je komt goed beslagen ten ijs als je met ouders in gesprek gaat. Je weet precies hoe zij jouw onderwijs kunnen ondersteunen.
Door Sterk BEGRIP heb je als leerkracht een online Spiekboek hoe communicatie en begrijpend lezen in elkaar steekt. Jij weet dus ijzersterk hoe je de leerlingen doelbewust vooruit helpt, je weet je huidige aanbod te verrijken of zelfs een nieuwe rijke communicatieve omgeving neer te zetten.
Lees meer over de wensen van leerlingen en begrijpend lezen modelen.
Bronvermelding
https://adrivandenbrand.nl/app/uploads/Lezen-Dat-kun-je-toch-niet-leren.pdf pagina 18 (geraadpleegd op 26-2-2021)
