Stap over op schrijven in blokschrift

In het museum

"Oh, zo heb ik ook leren schrijven, maar ik ben vanaf mijn 20e overgestapt op blokschrift, want mijn handschrift was niet leesbaar!" (onbekende man van 70+)

Ik sta (zomer 2022) in het streekmuseum van Goeree-Overflakkee en hoor twee oudere mannen tegen elkaar praten. Als leerkracht luister ik geboeid naar het gesprek. We staan in een nagemaakt klaslokaal uit de 18e, 19e eeuw en er hangt een schoolbord met een tekst erop in schoonschrift (aan-elkaar-schrift). Ze zijn het er duidelijk niet mee eens dat ze aan elkaar hebben moeten leren schrijven.

Ik bedenk me dat die man op de lagere school uren heeft zitten zwoegen op zijn handschrift en dat hij na zijn schoolcarrière lekker de eigen regie heeft genomen. Ook denk ik aan alle instructietijd van de leerkrachten, zonde van de lestijd!

Voor de grap ga ik even achter de lessenaar staan. Ik beeld me die man in in zo'n lesbankje. Stel dat ik hem in de klas had gehad......Om te leren schrijven moet je innerlijke spraak én je motoriek goed zijn! En met blokschrift hou je meer tijd over voor échte schrijfopdrachten en tijd over om het schrijven te combineren met begrijpend lezen.... Stel dat...

Zo leerde ik schrijven

Ik weet niet hoe jij hebt geleerd om te schrijven, maar ik heb schoonschrift geleerd en dat moest heel schuin geschreven worden. Toen verhuisde ik in groep 6 naar een andere woonplaats en daar moest ik in schoonschrift schrijven, maar dan rechtop. Mijn handschrift werd daardoor een beetje een ratjetoe. 

Op het voortgezet onderwijs heb ik geëxperimenteerd met allerlei lettervormen en combinaties tussen blok- en schoonschrift. Tegenwoordig als ik haast heb, wordt het weer slordiger maar zeker leesbaar. Als ik rust in mijn hoofd heb en de tijd, dan heb ik een heel net handschrift. Het is dus goed gekomen.

Het nadeel van schoonschrift

Ik kan er enorm van genieten als kinderen zelf willen leren schrijven. Ik had kleuters in mijn klas die zichzelf blokschrift aanleerden. Onze oudste dochter leerde zichzelf schrijven aan, het was allemaal blokschrift. Hoe bizar was het dat alles in groep 3 werd afgeleerd om aan elkaar te leren schrijven. 

Onze jongste dochter had motorisch heel veel moeite met het schoonschrift. Daardoor was het zo slecht leesbaar dat ze zelf niet kon zien of ze een fout maakte in de spelling en ze kreeg op toetsen ook fouten aangerekend, terwijl het niet altijd fout was. Maar het was gewoon onleesbaar. 

In 2 masterklassen op het voortgezet onderwijs (leerjaar 1) schamen leerlingen zich voor hun slechte handschrift als ze met hanenpoten schrijven. Maar ze hebben niet de optie op de basisschool gehad om los te schrijven.

Leerlingen die motorische problemen met de handen hebben of leerlingen die moeite hebben met zichzelf aansturen, hebben een minder mooi handschrift. En dat doet wat met het zelfvertrouwen van leerlingen.

Blokschrift is eenvoudig

Blokschrift is zo eenvoudig is. Het bestaat uit een paar vormen en er is wat ruimtelijke oriëntatie bij nodig.

• stok (lang of kort, boven de lijn of door de lijn naar beneden)
• rondje die op een bepaalde plek moet komen (boven/beneden/links/rechts)
• open rondje
• streep (opzij of schuin naar boven, schuin naar beneden)
• boogje (hoog of laag)
• stip

De makkelijkste manier om het blokschrift aan te leren is om te werken met ruitjespapier 5x5 mm. In elk vakje een letter. En een regel ertussen open laten voor de stokjes.

Het voordeel van blokschrift

Het grootste voordeel van blokschrift is dat veel meer leerlingen een leesbaar handschrift krijgen. Van ZML tot hoogbegaafd, iedereen kan mee doen, omdat de lettervorm zo eenvoudig is. Je geeft ze zelfvertrouwen mee wat betreft hun handschrift. En dan zijn ze er trots op!

Geen gedoe met vulpennen meer en lastige lusletters. Maar lekker eenvoudig met balpen of potlood.

Daarnaast blijft er veel onderwijstijd over om te werken aan realistische schrijfopdrachten.

En je zult zien dat leerlingen vanzelf weer wat aan elkaar gaan schrijven door de snelheid. Ze nemen dan echt eigen regie!

Discussie over handschriftontwikkeling

Gezien de discussie binnen LinkedIn over deze blog deel ik ter inspiratie de punten die daaruit zijn gekomen. 

• leerlingen moeten het nut inzien van een het aan elkaar handschrift.
• leerkrachten moeten meer aandacht besteden aan de instructie en eisen van het aan elkaar handschrift.
• bij moeite met de fijne motoriek kun je een ergotherapeut mee laten kijken om netjes aan elkaar te schrijven.
• leerlingen met dyslexie kunnen beter de woorden onderscheiden als ze zelf aan elkaar schrijven.
• blokschrift geeft in de bovenbouw moeite met rompgrootte, spatiëring binnen een woord en spatiëring tussen de woorden, omdat ze allemaal ergens anders beginnen.
• stel het aan elkaar schrijven uit, waardoor leerlingen beter schrijven.
• niet alle leerkrachten kunnen het zelf netjes voordoen op het bord.
• blokschrift is ook handig voor wiskunde- en scheikundeformules.
• https://www.kennisrotonde.nl/sites/kennisrotonde/files/media-files/PDF%20voor%20website-Kennisrotonde-antwoord%20VRAAG-113.pdf
• https://www.onderwijswereld-po.nl/schrijven/blokschrift-of-verbonden-schrift/
• er zit waarde in het proces om aan elkaar te leren schrijven.
• het is een kwestie van goede instructie en heel veel oefenen met de juiste feedback.
• schrijfmateriaal: een dunne pen met dunne punt en vooral geen greepjes.
• geen vulpen.
• wel een vulpen, die zorgt voor flow in het schrijven.
• schrijven in blokschrift kan krampachtig zijn.
• wetenschappelijk onderbouwd is aan elkaar schrift.
• kinderen met dyspraxie hebben baat bij blokschrift.
• het enige doel van handschriftontwikkeling is dat het leesbaar moet zijn, het hoeft niet netjes.
• schrijven is een ondergeschoven kindje op de meeste scholen.
• bekijk de website van stichting handschriftontwikkeling om te zien waar de meeste scholen tekortschieten.
• blokschrift sluit aan bij hoe kinderen zich ontwikkelen als zelf schrijver zijn bij de kleuters. 
• verbonden schrift krijgen kinderen sneller geautomatiseerd waardoor er meer ruimte in het cognitieve proces is voor de inhoud van wat ze schrijven. 
• zet bewust in op de ontwikkeling van fijne motoriek (voortgezet in gr 3,4 en 5)
• laat een ergotherapeut screenen en ondersteunen
• ondersteunen kinderen in groep 8 bij het ontwikkelen van hun voorkeurshandschrift
• maatwerk om wel blokschrift aan te leren na screening en ondersteuning.

Mijn reacties/aanvullingen/opmerkingen op bovenstaande LinkedIn reacties:

• Welke zelfspraak hebben leerkrachten voorgedaan tijdens de instructie bij het aanleren van het blokschrift?
• Welke eisen ze stellen aan het handschrift?
• Welke interventies stellen ze op bijvoorbeeld t.a.v. ruimtelijke oriëntatie?

Tijdens mijn stages in Australië en Engeland zag ik namelijk dat de leerlingen blokschrift prima kunnen schrijven, waardoor ik destijds al om was en ik dit al jaren toepas met leerlingen, ook leerlingen met een beperking. Dus ik ben ontzettend nieuwsgierig waarom het deze scholen in NL niet zou lukken.

Kleuterjuffen vinden vaak de oefenbladen ter voorbereiding op aan elkaar schrijven niet zo zinvol, maar het zit vaak in een methode voor de hele school.

Voor handschriftontwikkeling zijn meerdere beweegredenen om keuzes te maken. Snelheid is daar inderdaad een argument bij, maar leesbaarheid, netheid, moeilijkheidsgraad om het aan te leren, wat het doel is van het schrijfwerk en trots zijn op het eigen handschrift zijn als redenen net zo relevant om mee te nemen. Voor 'netjes aan elkaar schrijven' is het bepalend hoeveel extra tijd er dan voor individuele aandacht beschikbaar is als het handschrift slecht leesbaar is.

Hoe ouder de leerlingen, hoe dunner de pen kan. Maar sommige leerlingen hebben maatwerk nodig.

Leerlingen hebben binnen een week het blokschrift onder de knie en dit is snel geautomatiseerd. 

Kunnen docenten VO de handschriften van de leerlingen kunnen herleiden naar de scholen in de regio (welke school heeft 'aan elkaar schrift' en welke school 'blokschrift' aangeleerd aan de leerlingen).
Bij de 'aan elkaar'-handschriften die ik van brugklassen onder ogen heb gekregen, heb ik wel mijn bedenkingen over de aandacht en eisen die aan het handschrift zijn gesteld, zo slordig en de leerlingen waren er ook niet trots op en dat vind ik ook zo jammer. En dit gaat over zoveel verschillende basisscholen waar deze leerlingen vandaan komen.
Maar goed, boeiend is het in elk geval om leerlingen een leesbaar handschrift aan te leren:-)

Ik heb leerlingen in het VO gevraagd naar de handschriften van hun klasgenoten. Dan krijg ik te horen krijg dat los schrijven leuker is, beter leesbaar en ook snel kan. Dus als er niet meer tijd en aandacht gegeven kan worden aan de motorische ontwikkeling, dan ga ik voor leesbaarheid.

Interessant is dat er nog maar weinig mensen volledig aan elkaar schrijven, terwijl hen dat wel is aangeleerd. Zij ervaren die waarde daarvan niet. Want ik kreeg 9 handschriften onder ogen van volwassenen, die een baan hebben buiten het onderwijs. Opvallend was dat maar 1 man, die iets ouder is, nog aan elkaar schrijft. De rest schrijft allemaal los of een enkele letter in de snelheid die een beetje aan elkaar vloeit. En ik heb nog extra gekeken in boekjes M3-E4 en de Donald Duck Junior. Alleen de letter a is soms anders dan dat ik leerlingen leer schrijven, maar verder komt het handschrift overeen met wat de leerlingen ook lezen. Al die 'eigen handschriften' waarbij los wordt geschreven....ik blijf het opvallend vinden gezien de hoeveelheid instructietijd er in zit om aan elkaar te schrijven.

Schrijven en begrijpend lezen combineren

Met blokschrift blijft er dus meer tijd over voor schrijfopdrachten die er toe doen én die je kunt combineren met begrijpend lezen. Dit levert een enorme meerwaarde op voor leerlingen. Want dan lezen en schrijven leerlingen over dingen die er in onze maatschappij toe doen, of waar ze zelf een beter mens van worden.

Wil je hierover een keer sparren, neem contact op contact@onderwijs2go.nl